NOWY JORK (1915-23) Przedstawiciele: A Stieglitz, F.Picabia, M. Ray, A. Cravan, M. Duchamp Czasopisma: „Camera work” (1903-1917), „291”-(1915-1916)-czasopismo wydawane przez Stieglitza, „NY dada”, „the rogue(1915)- Norton, The Riddefiels Gazook (1915)- Man Ray, Rongwrong (1917)- z okładką Duschampa, The Blind Man (1917)- Duschamp, Wood, Roche
ZURYCH (1915-22) Przedstawiciele: H. Bally, Bracia Marcel i Georges Janco – Kabaret Voltaire, Tzara, Arp, W Serner, Duschamp, M. Ernst Czasopisma: - Cabaret Voltaire- trój języczny (1916), -Der Zeltweg – 1919, -391- szwajcarski zeszyt Picabi, -Dada (1917-1920)- Tzara Manifesty: „Manifest dada”- Tzara – 1918, „dada burzy wszystko”- 1921 Cabaret Voltaire( czasopismo, grupa, kawiarnia) - niespełna rok działalności, -Grupka artystów, których okoliczności wojny skupiały w Zurychu
PARYŻ(1919-22) Przedstawiciele: J.Vache, A. Breton, L Aragon, Ph Sopault, B . Peret, G.Apollinaire Czasopisma: „literarure“ 1919-1924- Dreton Aragon, Sopault
FRANCUSKA AWANGARDA Nicolas Beaduin- twórca paroksyzmu- zastąpić poezje statyczną poezją dynamiczną;= synoptyzm wieloplanowy (symultanizm)- wykorzystywanie techniki snu Henri Barzen- dynamista; postulaty: - dynamizm - otwartość formy - 3,4,7 numerek z postulatów futurystycznych - „Era dramatu” 1912- kariera dynamitów - wtórni do Marinettiego
Pierre Albert Birrot –(PAB) redaktor czasopisma „Sic”, skupiało dynamitów, paroksistów i innych
SZTUKA FUTURYSTYCZNA – WIERSZ PIERRE
WOJNA + KUBIZM + FUTURYZM + WOLA= PORZĄDEK=> STYL
WOJNA + KUBIZM + FUTURYZM + WOLA= STYL => SZTUKA
WOJNA + KUBIZM + FUTURYZM + WOLA + X => PRZYSZŁE ODRODZENIE FRANCJI
WNIOSEK: STYL + SZTUKA + X = ODRODZENIE
-Tytus Czyżewski- poeta szalony- człowiek jest maszyną
Guillaume Apollinaire - uznawał impresjonizm, ekspresjonizm, symbolizm, fowizm, dramatyzm, paroksyzm, dynamizm plastyczny - ze środków artystycznych lubił słowa na wolności, onomatopeje, neologizmy - próba stworzenia nowego kierunku – orfizm- sztuka czysta, malarstwo czyste- największą rolę odgrywa światło
Orfizm= kubizm literacki (opisywanie paradoksów rzeczywistości, podkreślenie sprzeczności natury) - zwolennik syntezy sztuk*Andre Gide (powieść katolicka)- otrzymał Nagrodę Nobla*reforma powieści- wprowadzenie do literatury nowożytnej kategorii dziennika intymnego*poszukiwanie własnej osobowości – w tym autentyzm*odrzucenie reguł gatunkowych*wprowadzenie dzieła otwartego*
„Fałszerze”, „Immoralista”, „Dziennik intymny”, „Lochy Watykanu”- powieści
LATA 20. LATA 30.
Lata 20- „szalone lata” Modne: narkotyki, rozkwit klinik odwykowych, wyjazdy do Ameryki, domów pracy twórczej, egzotyka, hazard*Opanowują Paryż*Słynna afera*Hałaśliwe kurorty*Zanika symbolizm*Ludzie przekonują się do Woltera i jego poglądów*Różne orientacje artystyczne i filozoficzne*Dzieła kubistów, futurystów, surrealistów
Epoka „Jeana Cocteau” – ceniony przez wszystkich, uosobienie elity kulturalnej Paryża. W 1918 udaje się skłonić młodych kompozytorów do założenia tzw. „grupy sześciu” (Aurie, Milbard, Ponlenc, Honegger, Tailleferre )- komponują, tworzą, recenzują, opisują. W 1936 ruszają w podróż dookoła świata (80 dni)
Proust- publikował 1913- 1927 Metaliteratura Swoisty „pamiętnik tworzenia” Autoterapia Niczym nie skrępowana wypowiedź / świadomość, podświadomość/ Opowiada, opisuje co czuje i myśli, wartościuje sądy, próbuje zbudować porządek aksjologiczny
FUTURYZM Tomaso di Marinetti. Założył w Mediolanie w lutym 1905 roku pismo „Poesia”(wychodziło do października 1909 + Pisma: * „La Critica: (1903-1944)- założone przez B. Crocego * „Il regno” (1903-1906)-Coradini(nacjonalistyczna ideologia) * „Il Leonardo”(1903-1907)- Papini i Prezzelini * „La Voce”(1908-1916)-Prezzolini * „La Cerba”(1913-1915)Soffici * „Il futurismo”(1922-25; 1928-33)
„Futurismo”(1922-1933) * „Arte Futurysta”1926 * “ L’Italia Futurista”(1916-1918)Sttimelleg, Corr, Ginn * “Noi”(1917-1918; 1923-25)- Prampolini * “Roma Futurista”(1918-1920) Marinetti, Seffinelleg
nazwał swój program futuryzmem (zaczerpną nazwę z książki Alomara „El Futurisne”1905. Włoscy futuryści solidaryzowali się z przewrotem faszystowskim B. Mussoliniego.
FUTURYZM A FASZYZM :
Weszli oni w skłąd „ Fasci di Combattimento”. Marinetti odgrywał w ruchu faszystowskim znaczną rolę, wydał manifest „Po drugiej stronie komunizmu” Ostro atakował ideę rewolucji społecznej. W XI 1924 r. odbył się pierwszy wielki kongres futurystyczny, ustalono tu oficjalny polityczny charakter włoskiego futuryzmu.
Manifest futurystyczny Marinettiego nie został przyjęty z radością (20.02.1909r.) w tym samym roku ukazał się „Manifest prymitywizmu” który został uznany za kontrmanofest.
Manifesty: 20.02.1909 Marinetti „1 manifest futurystyczny” w La Figaro 1909 „ Manifest prymitywizmu”, „ Manifest polityczny futuryzmu”, „Zabijmy blask księżyca” 1910 „ Manifest techniczny literatury futurystycznej” „ Manifest malarzy futurystycznych” 1911 „Zabijamy jasność”, „ Manifest dramaturgii futurystycznej” 1912 „ Policzek powszechnemu gustowi”, „Manifest kultury futurystycznej” 1913 „ Wyobraźnia bez granic i słowa na wolności”, „Manifest polityczny” 1915 „ Wojna jedyną higieną świata” 1916 „Manifest alfabetu z zaskoczeniem” 1919 „ Po drugiej Stronie komunizmu” 1924 „Futuryzm a faszyzm” Przedstawiciele: C. Govani, A. Soffici, A. Papini, L. Folgore, F. De Maria, L. Ahomare
Założenia futuryzmu:
Futuryści agresywnie atakowali dziedzictwo kulturowe. Traktowali tradycje jako „nienawistny hamulec”, który krępuje swobodę twórczą. W swych agresywnych wystąpieniach futuryści włoscy porównywali przeszłość i tradycję do dwóch spluwaczek. Uważali, że trzeba niszczyć zabytki, bo są „bardziej zaraźliwe niż cholera”. Futuryści zachęcali do niszczenia bibliotek, muzeów, pamiątek. Polscy futuryści głosili:„cywilizacja i kultura jest chorobliwością na śmietnik, wybieramy prostotę, ordynarność, wesołość, zdrowie, trywialność, śmiech”; „ogłaszamy wielką wyprzedaż starych rupieci, sprzedajemy za pół ceny świeże mumie Mickiewiczów i Słowackich”. Cechą futuryzmu była: gwałtowność, agresywność, kult przemocy, wojny: „chcemy sławić wojnę, jedyną higienę świata”, futuryzm cechował aktywizm, rozpęd działania. Cele: Przezwyciężenie bierności dotychczasowej literatury. Pochwała przygody, odwagi, buntu. Marinetti mówił: „Ryczący samochód (...) piękniejszy od Nike z Samotraki”. Czas aktualności dzieła oceniali na 24 godziny - jutro dzieło będzie antykiem, a więc trzeba szybko tworzyć. Odrzucali dziedzictwo romantyzmu, psychologizm, antropoceptyzm: precz z psychologicznym, metafizycznym niepokojem. Wprowadzali materię jako jedyny motyw godny poezji – Marinetti pisał: „gorąco kawałka drzewa lub żelaza roznamiętnia nas bardziej niż uśmiech i łzy kobiety”; ból ludzi jest tak samo interesujący jak ból lamp. Tytus Czyżewski zalecał kochać maszyny elektryczne, nie kobiety. Kryterium futuryzmu było dążenie do oryginalności, odrzucenie tradycji. Wypowiedzieli wojnę fantazji i marzycielstwu. Sztuce wysunięto postulat oryginalności. Chciano stworzyć nowy język poetycki, wyzwolony z ograniczeń regułami. Chciano stworzyć język pozarozumowy. Żądano uwolnienia słowa z niewoli rozumu „Należy uwolnić słowa udręczone i storturowane tyranią myśli, należy stworzyć uniwersalny język pozarozumowy, w którym nie myśl rządziłaby słowami, lecz słowo - dźwięk objąłby nieznaną i rewelacyjną treść”. W nowym języku odrzucano przyimki, spójniki, a głównie znaki interpunkcyjne. Stosowano m.in. nowy sposób obrazowania polegający na wzajemnym przenikaniu się słów i obrazów w celu oddania dynamiczności; ekstrawagancję w zakresie formy typograficznej, na przykład kombinacje małych i wielkich liter, różne kolory farby do druku, czcionkę łamaną w różne figury geometryczne
I. Rozłam między futurystami a Marinettim zapoczątkowało pismo „Lacebra” 1915r Futuryzm Włoski
Przezwyciężenie kultury Pogarda dla kultu przeszłości, ale nieodrzucenie jej Wolne obrazy Nowa uczuciowość, Oryginalność, Ironia, Sztuczna wesołość, Duch walki, Patriotyzm, Antyreligijność, Amoralizm, Sexualna swoboda Futuryzm Marinettiego: Profetyzm, Optymizm, Humanitarny imperializm, Militaryzm, Szowinizm, Pogarda dla kobiet, Moralizm, Germanizm, Brak podstaw teoretycznych, Język pozarozumowy, Hasło MMM, Odizolowanie od przeszłości. Postulaty Marinettiego:przeciw akcjom faszystowskim; bunt przeciwko mieszczaństwu, dobremu smakowi, harmonii; fascynacje miastem, fabrykami, mostami; negacja przeszłości i tradycji; likwidacja składni na rzecz przypadkowej kolejności rzeczowników; unikanie przymiotnika i zaimka; rezygnacja ze znaków przystankowych; słowa na wolności; negacja psychologizmu
SYMBOLIZM- pod koniec XIX wieku- J. Morcas I kierunek awangardowy ( nie był w rozumieniu XIX wiecznej literatury, wyróżniał się, niedostosowanie do klasycyzmu; grupa, której nie rozumiemy; skomplikowana; niezgoda na zastaną rzeczywistość) - zaczął się w malarstwie, sztuce, literaturze- Żeromski, Tetmajer, Kasprowicz, Staff - trwałe, niezależne zasady - wieloznaczny, nieodgadniony – alegoria - świat materialny i złudzeń- dla symbolistów ważniejszy Malarstwo- Valeryn, Mallarme, Loforguen, Gilden Ojciec współczesnej poezji- Paul Claudel - u nas etap Młodej Polski - wypierany przez impresjonizm; ekspresjoniści wymyślili „wejście przez sedes” - teatr silnie rozwinięty- Maurycy Meterling (noblista 1911; „Życie pszczół”) Nfr- (ro roku 1900)- wydarz. Literackie, które piastował Gaston Gallinard (on nie przyjął Prousta)- oficyna księgarska; skrót przypisany naturystom. NATURYŚCI- „Nie ma estetyki bez etyki” - zwalczali symbolizm - kilka tekstów- „Zima w medytacji”- Bouhelier, La Blond „Esej o naturyzmie” - kult pracy, ziemi, natury; powstaje pismo „Revue naturist” ( 1897- 1899) - manifesty- szkoły naturystów; był artykuł opublikowany z 1897 w „Le Figaro” przez Bouheliera „Młodość pokolenia” (gł. manifest) Inne manifesty- 1896- „Zima w medytacji”, „Esej o naturyzmie” Założenia:
kategoria „Nowej Rzeczowości" po 1918 roku w Niemczech: nazwa powstała w połowie lat 20-tych XXwieku. Oznacza odejście od technik ekspresjonistycznych. Polegała na ujmowaniu rzeczywistości w jej prostych konkretnych i przedmiotowych przejawach bez subiektywizmu i idealizacji.Do głosu dochodzą idee demokratycznego liberalizmu, także społ. Radykalizmu, postulaty zbliżenia sztyki z życiem oraz upowszechnienie jej. Rodzi się negatywna reakcja na idealizm i utopię ekspresjonizmu. Przedstawiciele: Henkel, Nolde, Arp, Kandinsky, Pechstein, Gropius, Feininger. Pierwsza wystawa upowszechniająca kierunek –Mannheim (Niemcy) 1925r. W sztuce założyli w Berlinie w 18.roku ugrupowanie Novembergruppe( Grupa listopadowa) którą kierował Arbeitsauschuss(komitet pracy)negowali panujący porządek.
koncepcja języka w nadrealizmie /zapis automatyczny tworzenie swobodnych przypadkowych ciagow zdan przy zastosowaniu tradycyjnej skladni, mialo to na celu ukazanie nowej energii skladni z drugiej strony okrycie stanow wyobrazni. Kierowanie slowem lecz z uznaniem potoku mysli.
Nadrealizm opierał się na zaufaniu do marzeń, swobodnych skojarzeń. Artysta miał notować przejściowe i nieuchwytne stany wewnętrzne – sny, halucynacje, mysli, uczucia. Charakterystyczny czarny humor. Przeszłość równoznaczna z przesz.iteraz. Zjawiska czasowo odległe sprowadzają się w istocie do jednego momentu. Chciano przenieść rzeczywistość snu na jawę. Spisywanie myśli bez kontroli rozumu. Celem i ambicją nadrealizmu było odkrycie takich zasad poznania i twórczości , któ®e pozwoliłyby przezywciężyć sprzezności swiata, poczucie wolności, antyracjonalizm, antyeralizm, gra przypadku, opozycja wobec konwencji, wyzwolenie sztuki z racjonalistycznych rygorów, gra skojarzeń, dążył do ujawnienia drugiej rzeczywistości, bez fanazji wszystko zamiera i więdnie.
Rosyjskie ugrupowania literackie w latach 20-tych Bracia Serafionscy- Grupa literacka złożona przede wszystykim z prozaików. Powstała w Piotrkogrodzie na początku lat 20tych i działała mniej więcej do 1925. Nie ogłosiła żadnych manifestów Pierwsze oficjalne zebranie grupy odbyło się w Domu Sztuki 1 lutego 1921 roku. Do grupy należeli m. in:Kawierin, Iwanow, Fiedin, Słonimski,Łunc. Nazwa grupy pochodzi od tytułu cyklu nowel niemieckiego pisarza Hoffmanna " Bracia Serafiońscy". Łunc napisał trzy artykuły o quasi-programowym charakterze (wszystkie w 1922 r) -Dlaczego jesteśmy braćmi Serafina -Na zachód -O ideologii i publistyce w których objaśnił CELE GRUPY: -niechęć dla utalitaryzmu -pisali nie dla propagandy -nie byli szkołą ani nie tworzyli nowego kierunku -sztuka jest taką samą realnością jak życie -niechęć dawania kopii natury -utwór literacki jako twór organiczny, realny, zyjący własnym zyciem -obrona fabuły powieści przygodowej -utwór może ale nie musi odzwierciedlać epoki - prawo pisarzy do własnych przekonań - powieść zachodnioeuropejskato wzór z którego nauczyć się można konstruowania fabuł,ciekawych wydarzen i akcji
Kuźnica(MAPP, Oktiabr) Moskiewska grupa literacka założona w 1920 roku przez poetów, którzy chociaż wystąpili z Proletkultu nie zgadzając sie z jego programem to propagowali idee literatury proletariackiej. Do grupy należeli najpierw poeci Aleksandrowski, Gierasimow, Kiriłłow, Obradowicz potem prozaicy Gładkow, Laszko, Niewierow. Od maja 1920 grupa zaczęła wydawać czasopismo :Kuźnica", którego tytuł stał sie następnie nazwą grupy. - zainteresowanie warsztatem literackim i technikami artystycznymi -kult doskonałej formy i chwytu poetyckiego - swoboda w wyborze metody twórczej - wolność w podejmowaniu wzorców tradycji i doświadczeń innych kierunków -pisarz to artysta w pełni świadomy swojej twórczości i powołania
- patos upadku starego inarodzin nowego świata -kult pracy i techniki wyrażający się w duchu rewolucyjnej romantyki -abstrakcyjność i symboliczność
Pieriewał (Przełęcz)Marksistowska grupa literacka powstała w Moskwie na przełomie 1923 i 1924 z inicjatywy pisarzy, którzy opuścili ugrupowania Młoda Gwardia i Oktiabr (Paźdźiernik) w proteście przeciw ich ortodoksyjnie partyjnemu programowi. Jej założyciele skupili się przy wydawanym przez Woronskiego piśmie " Krasnaja now", który stał sie jednym z najlepszych czasopism literackich tego czasu. Nazwa grupy pochodzi od tytułu tekstu Wornowskiego " Na przełęczy". NIeliczną początkowo grupę tworzyli Wiesioły, Swietłow, Gołodny, Jasny. Później grupa powiekszyła się. Deklarację zamieszczoną w piśmie "Krasnaja now" ( Deklaracja wszechzwiązkowego stowarzyszenia pisarzy robotniczo-chłopskich "Przełęcz") podpisali m. in: Katajew, Diementiew, Bagricki, Małyszkin, Zarudin. W latach 1924-1929 grupa wydała 6 almanachów ztytułowanych "Pieriewał" Program artystyczno- ideowy kształtowany był na podstawie tekstów Wornowskiego ( Sztuka widzenia świata) i wypowiedziach teoretycznych Gorbowa i Leżniewa. - uznawali socjalistyczne funkcje literatury - głosili hasła twórczej wolności i prawa pisarza do swobonego wyboru tematu - opowiadali się za "pogłębionym realizmem" w przedstawianiu "wrażeń bezpośrednich" -twierdzili, że literackie odkrywanie rzeczywistości jest aktem podświadomym i intuicyjnym -podkreślali znaczenie tradycji literackiej i dotychczasowego dorobku kulturalnego -szacunek dla pisarzy bezpartyjnych i ich twórczości oraz inteligentów i poputczyków - mieli swoją szkołę literacką i światopogląd estetyczny oraz wspólną filozofię sztuki
Lewy Front Sztuki (LEF) Rosyjskie radykalne ugrupowanie literackie w przeszłości kreowali kubofuturyzm, a po rewolucji 1917 próbowali łączyć założenia futuryzmu i komunizmu. W latach 1923-1925 wydawali czasopismo ”LEF” a od 1927-28 „Nowy LEF”. Na jego łamach propagowali produktywizm i literaturę faktu. Należeli: Majakowski, Asiejew, Czużak, Tretjakow, Brink, Kuszner,Arwatow, Nieznamow, Piercow.
literatura ma dawać świadectwo rewolucji (być polityczna) literatura ma być utyllutarna, powszechna
negowali fikcje, wizjonerstwo, przypadkowość postulowali produktywizm (powieść produkcyjna nazwa zmieniała się na REF ( Rewolucyjny Front Sztuki) Manifesty-artykuły programowe: Czużak „ Pod znakiem budowania życia” , Trietiakow „Skąd i dokąd- perspektywy budowania futuryzmu” Określali swoją twórczość jako literaturę faktu( dla nich fakt i autentyzm to bolszewizm) Korzystali z doświadczeń futuryzmu
Literackie Centrum Konstruktywistów 1924-1930. Jego członkowie w swoich programach i manifestach szczególne znaczenie nadawali konstrukcji utworu literackiego oraz jego regionalnej i logicznej organizacji. Dążenia wyraźnie zbieżne z założeniami konstruktywizmu „Konstrukcja- przysięga konstruktywistycznych poetów” . Podpisali ją :Cziczerin, Sielwiński. Odczytana została 1 kwietnia 1923 na „Pierwszej olimpiadzie Literackiej”. Drukiem ukazała się w 1924 w broszurze „Zmiana wszystkich”. Do grupy należeli: Zieliński(główny teoretyk grupy), Gabriłowicz, Agapow, Inbier. Na łamach LEF-u ukazał się 1925 nr 3 podstawowy manifest LCK „ Deklaracja Literackiego Centrum Konstruktywistów”. Centrum miało być zasadą kształtujacą życie społeczne stylem epoki, metodologia kultury, wreszcie drogą do komunizmu Podstawowe zasady konstruktywizmu: fabularność utworu dominanta znaczeniowa maksymalizacja semantyki słowa i jego organizacji brzmieniowej „gruzofikacja” przenoszenie w obręb poezji chwytów prozatorskich
podstawowe pytania kulturowe Stephena Greenblatta Dlaczego utwór uznajemy za atrakcyjny? Czy są różnice między moimi wartościami a tymi, które są zawarte w tym dziele? W jakim kontekście kulturowym to dzieło jest napisane? Po co wracamy do tych dzieł po latach? Czy ten utwór poszerzył czy ograniczył naszą działalność, myślenie, wyobraźnie? Czy utwór zrobił wrażenie tylko na mnie, czy są szersze aspekty kultury?
Tożsamość kulturowa Propozycja konkretnych stylów życia. Powtarzalna regularność zjawisk, są to zjawiska wyuczone (nie jest przekazywana na drodze genetycznej), jest ponadjednostkowa- aspekt społeczny. Jeden z ważniejszych składników kultury. Zbiór zachowań, gestów, tekstów w niej mieści się kategoria inności. Inność: przysługuje nie wszystkim (bo go nie poznaliśmy lub nie utożsamia się z grupą), konstrukcja podmiotowa- alienacja. Inność nie jest względna ani bezwzględna.
Antonio Gramsci i projekt hegemonii w kulturze Rządzimy za pomocą kompromisu- jednej klasy nad drugą.
Cechy zjawisk kulturowych Wymiar czasowy, przestrzenny, system symboli, realizuje pewne zasady działania, adaptacja człowieka do warunków
Zakres badań kulturowych literatura popularna, brykowa, muz. rozrywkowa, poważna, mecze, reklama, pornografia (domy publiczne), zakupy (płacenie, rodzaj, jaki wiek osób, marketing, stopingowy rozwój społeczny)
AnnLea