Glikokortykosteroidy to analogi glikokortykosterydów (podobne, ale nie identyczne).
ACTH: hormon białkowy (nie podajemy doustnie, ale dożylnie można)
stosujemy w:
- diagnostyce czynnościowej regulacji nadnerczowo-przysadkowej
- wystymulowaniu czynności nadnerczy po długotrwałej terapii glikokortykosteroidami
terapia ACTH obarczona jest występowaniem oporności na lek, dlatego stosujemy ją rzadko i krótkotrwale
Kortyzol: łączy się z CBG (białkiem transportowym) – globuliną → kompleks dostaje się w okolicę komórki docelowej (prawie
każdej) → tam steryd przechodzi przez błonę komórkową do środka (jest substancją lipofilną) → w cytoplazmie łączy
się z receptorem cytoplazmatycznym → do błony jądrowej
Pierwszy efekt działania już na poziomie błony komórkowej → łącząc się z białkami błony komórkowej (np. fosfolipazą A2) wywiera pewien efekt. (hydrokortyzon blokuje PLA2 stabilizując błonę komórkową; kortyzol musi najpierw przejść w hydrokortyzon)
Właściwe działanie polega na wpływie na czynność transkrypcyjną i translacyjną informacji z genomu (dotyczy syntezy określonych białek dla danej komórki)
I. gospodarka białkowa:
- w dużych dawkach: ↑ katabolizmu, ↓ anabolizmu
- objawy:
o osłabienie i zanik mięśni prążkowanych
o osteoporoza
o rozstępy skórne
o kruchość drobnych naczyń (plamica naczyniowa)
o ↑ białek strukturalnych wątroby (tylko zrębu) → marskość
- węglowodany:
o glukoneogeneza z aminokwasów, kwasu pirogronowego
o glikogenoliza w wątrobie, mięśniach
o ↓ wykorzystania glukozy przez tkanki
o wyczerpanie funkcji komórek b trzustki
§ objawy: cukrzyca sterydowa
II. gospodarka lipidowa:
- ↑ apetytu (działanie na ośrodek głodu)
- lipogeneza o szczególnej topografii tkanki tłuszczowej
III. gospodarka wodno-elektrolitowa:
- ↑ wydalanie K+, H+ (słabsze niż mineralokortykoidy)
- ↓ wydalania Na
- objawy: zasadowica hipokalemiczna
- ↑ przesączania kłębuszkowego jak po lekach moczopędnych
IV. działanie przeciwzapalne:
- stabilizacja błony komórkowej zależna od hamowania fosfolipazy A2 (stabilizacja lizosomów)
- hamowanie przemieszczania się leukocytów z naczyń tkanek
- hamowanie odczynu wytwórczego tkanki łącznej, hamowanie tworzenia ziarniny i blizn, hamowanie procesów zwyrodnieniowo-wytwórczych; ułatwienie przenikania mikroorganizmów
V. działanie immunosupresyjne:
- średnie dawki GS: ↓ liczby krążących limfocytów T zaktywowanych i nieaktywnych = hamowanie odpowiedzi komórkowej
- średnie i duże dawki GS: limfoliza zaktywowanych limfocytów B, ↓ miana przeciwciał = hamowanie odpowiedzi humoralnej
- wtórnie następuje limfoliza narządów układu chłonnego (zanik utkania chłonnego i zwłóknienie)
- GS oraz hormony gonadowe powodują inwolucję grasicy
VI. działanie na OUN:
- małe dawki: działanie euforyzujące
- duże dawki: zaburzenie cyklu dobowego
- długotrwałe stosowanie dużych dawek → rozdrażnienie, niepokój, bezsenność, psychozy, depresje
VII. działanie na krew:
- ↑ liczby erytrocytów, granulocytów, trombocytów (ale do krwi dostają się również niedojrzałe krwinki – krótszy żywot, upośledzone funkcje)
- ↓ limfocytów
- ↑ syntezy erytropoetyny
Hydrokortyzon – największy wpływ na retencję sodu
Niefluorowane pochodne: (bardzo silne powinowactwo do receptora jądrowego, wydłużone efekty działania)
· prednizon
· prednizolon (odkładanie glikogenu 4x silniejsze niż po hydrokortyzonie)
· 6-a-metyloprednizolon
Fluorowane pochodne: (nie wpływają na retencję sodu – nie ma obrzęków, transportowane przez albuminy, nie globuliny → ale wątroba nie produkuje białek → hipoalbuminemia = silniej działa lek... fajnie, co?
· triamcynolon
· betamezon
· deksametazon
Podział GS ze względu na hamowanie zwrotne wydzielania ACTH:
1) krótkodziałające: hamują wydzielanie ACTH ok. 12h
o hydrokortyzon
o kortyzol
o prednizon = enkorton = ultrakorton
o prednizolon = enkortolon
o metyloprednizolon = urbason
2) pośrednie: 12-36h
o triamcinolon = polkortolon = kenalog
o parametazon
o fluoroprednizolon
3) długodziałające: > 36h
o deksametazon
o betametazon
Po 2-3 dniach może wystąpić błędne koło glikokortykoterapii
Schorzenie
↓ Konieczność wznowienia Nawrót choroby
Leczenie GS leczenia
↓
Poprawa kliniczna Narastająca zależność Niewydolność kory nadnerczy
Zaprzestanie leczenia GS Atrofia kory nadnerczy
Wskazania do stosowania GS:
o substytucyjne – uzupełnienie niedoboru lub braku endogennych GS
o pozasubstytucyjne:
· ↓ odczynów zapalnych
· ↓ objawów alergicznych
· hamowanie rozrostu układu chłonnego
· ↓ reakcji autoagresji
· leczenie transplantacyjne
· pobudzenie erytrocytopoezy, leukocytopoezy, trombocytopoezy
Stan zagrożenia życia wynikający z zaburzeń mikrokrążenia jest wskazaniem bezwzględnym (hydrokortyzon stabilizuje śródbłonek i płytki)
Przeciwwskazania względne oraz sposoby ograniczenia powikłań
1. zakażenia – eliminacja lub profilaktyka higieniczna i/lub chemioterapeutyczna
2. choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy – badanie gastrofiberoskopowe, dieta, leki osłaniające, leki obniżające wydzielanie HCl
3. nadciśnienie tętnicze (bo retencja Na) – częsta kontrola ciśnienia, ewentualne leczenie diuretykami pętlowymi
4. cukrzyca sterydowa – kontrola glikemii, glikozurii, dieta, leki hipoglikemiczne
5. zmiany kostne (osteoporoza) – kontrola stężenia Ca w surowicy, Rtg kręgosłupa, żeber, miednicy, dieta, witamina D3, substytuty Ca
6. ciąża – GS zaburzają cykl płciowy, utrudniają zapłodnienie, rozwój łożyska i płodu (u ciężarnych nie stosować preparatów depo – i.m. raz na kilka tygodni, powolne uwalnianie)
7. zaburzenia psychiczne – w wywiadzie przebyte psychozy, depresje – tendencje samobójcze, bezsenność
o dostawowo – tylko, gdy jest stan zapalny, zachować ostry aseptyczny i hemostatyczny
· do dużych stawów – zawiesiny krystaliczne:
- octan prednizolonu, acetonid triamcinolonu, octan deksametazonu
· do małych stawów – roztwory wodne:
- bursztynian prednizolonu, fosforan deksametazonu, fosforan betametazonu
o leczenie nasiękowe: nieinfekcyjne zapalenie tkanek miękkich: pochewek ścięgien, kaletek maziowych, zgrubienia ścięgien, zwyrodnienie stawów kręgosłupa, bliznowce
- roztwory wodne GS, maks. 25mg prednizolonu
o wstrzyknięcia do jam ciała: zapalenia wysiękowe po ewakuacji wysięku (np. po zejściu zapalenia opłucnej)
- 50mg prednizolonu, kilka powtórzeń
o wstrzyknięcia dokanałowe: tbc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, nowotwory, stwardnienie rozsiane
- zawiesiny krystaliczne
o okulistyka: dospojówkowo, okołogałkowo, pozagałkowo
· powikłania: zmętnienie rogówki, soczewki, zanik spojówki, rozszerzenie naczyń spojówki
o wziewne: donosowo, dooskrzelowo: (leczenie astmy)
- deksametazon (Decadron)
- beklometazon (Becotide, Beclocort mite, forte)
- budezonid (Pulmicort)
o doodbytniczo: ciężkie stany zapalne jelita grubego:
- Betnesol Recti Instilation
- Cortenema
- Medro-Eupak
- Rectodelt
o do stosowania na skórę lub błony śluzowe: stany zapalne, odczyny alergiczne, świądowe, przerost naskórka, bliznowce w fazie powstawania
- preparaty GS + chemioterapeutykami, keratolitykami, środkami redukującymi
GS działają długo bo wolno się wchłaniają – krocze, żuchwa, czoło, głowa, pacha
sylvia112