Gross J. T. - Sąsiedzi.pdf - Żydzi, Syoniści, Masoni - Maggia

Jan Tomasz Gross

Sasiedzi

Historia zaglady zydowskiego miasteczka

Pamieci Szmula Wasersztajna

POGRANICZE

SEJNY 2000

Projekt okladki: Wojciech Wolynski

Korekta: Andrzej Otlowski

©Copyright by Jan T masz Gross

©Copyright by Fundacja "Pogranicze"

Sejny 2000. Wydanie II.

Drugie wydanie uwzglednia informacje z reportazy

wydrukowanych w "Rzeczpospolitej" i w "Gazecie Pomorskiej"

od maja do sierpnia 2000 roku. Niektore przypisy z pierwszego

wydania zostaly wprowadzone bezposrednio do tekstu ksiazki.

Wszystkie fotografie publikowane w tej ksiazce ukazaly sie wczesniej

w tomie Yedwabne. History and Memorial Book i sa przedrukowane za

zgoda rabina Eliezera Piekarza (Jacoba Bakera).

ISBN 83-86872-14-4

Sklad i lamanie: Dariusz Sznejder

Druk: INTERDRUK, Bialystok

Oprawa: ORTHDRUK

Spis tresci

O czym jest ta ksiazka? 9

Zrodla 17

Przed wojna 27

Okupacja sowiecka,1939-1941 33

Wybuch wojny sowiecko-niemieckiej

i pogrom w Radzilowie 40

Przygotowania 54

Kto mordowalZydow? 60

Mord 69

Rabunek 80

Biografie intymne 83

Anachronizm 89

Co zostalo zapamietane? 91

Odpowiedzialnosc zbiorowa 96

Nowe podejscie do Zrodel 100

Czy mozna byc rownoczesnie przesladowcai ofiara? 102

Kolaboracja 108

Zaplecze spoleczne stalinizmu 117

Potrzeba nowej historiografii 121

Jacob Baker:Slowo od rabina z Jedwabnego 123

Nota o autorze 124

Hej, dwadziescia lat temu

tu u nas w Lomzy na sali

Hitlerowce tancowali

Polak wasem rusyl, hitlerowce uciekali

Hej juchi, juchi, hitlerowce to swyntuchy

A Polacy to som zuchy*

Boleslaw Rachubka,

poeta ludowy Ziemi Lomzynskiej

Mezczyzna tego narodu

Przystajac nad syna kolyska

Wymawia slowa nadziei

Zawsze dotychczas daremne

Czeslaw Milosz: Narod

z tomu Swiatlo dzienne

________________

*H.Czernek, D.Swirko, S.Swirko, "Poeci ludowi Ziemi

Lomzynskiej", Literatura Ludowa , Warszawa, Polskie Towarzystwo

Ludoznawcze, nr 4-6,1962, str. 135.

_____________________________________________________________

/ strona bez tekstu /

_____________________________________________________________

O czym jest ta ksiazka?

Osmego stycznia 1949 roku na Mazowszu, w miasteczku

Jedwabne polozonym 19 kilometrow od Lomzy, UB

zatrzymalo pietnastu mezczyzn .*1 Wsrod aresztowanych,

przewaznie chlopow malorolnych i robotnikow, znalazlo sie tez

dwoch szewcow, murarz, stolarz, zegarmistrz, dwoch slusarzy,

listonosz, byly wozny magistratu i agent skupu jaj; byli

miedzy nimi ojcowie rodzin obdarzeni licznym potomstwem

(jeden mial siedmioro dzieci, inny czworke, jeszcze inny

dwoje) i ludzie samotni; najmlodszy mial 27 lat, najstarszy

zas 64. Wsumie wiec,ot tacy sobie,calkiem zwykli ludzie.*2

Miasteczko liczace wowczas okolo dwoch tysiecy

mieszkancow bylo tym wydarzeniem na pewno zbulwerso-

wane,*3 zas szersza opinia publiczna mogla sie dowiedziec

_____________

*1 W materialach kontrolno-sledczych tej sprawy przechowywanych

w Urzedzie Bezpieczenstwa Publicznego w Lomzy, zachowal sie "Raport

likwidacyjny" z 24 stycznia 1949 roku, gdzie w pierwszym punkcie opisany

jest "przebieg akcji likwidacji", co jak sie okazuje, oznacza opis

areszto-

wania osob podejrzanych. Dowiadujemy sie z niego, ze 8 stycznia areszto-

wano w Jedwabnem 15 osob, zas "siedem osob nie zostali ujeci, poniewaz

ukrywaja sie w nieustalonych miejscowosciach. "W kolejnym dokumencie

z 24 marca 1949 roku znajdziemy informacje dla prokuratora Sadu Okrego-

wego w Lomzy na temat poszukiwan kilkunastu osob zwiazanych z t a

sprawa w tym rowniez bylego burmistrza Karolaka, braci Borawskich

i paru innych, ktorzy, jak stwierdza raport , juz niezyja (Akta

kontrolno-sled-

cze UBP w Lomzy przechowywane sa obecnie w Wydziale Ewidencji i Ar-

chiwum Delegatury Urzedu Ochrony Panstwa w Bialymstoku (UOP)).

*2 Uzywam tego wyrazenia w nawiazaniu do podstawowego studium

Christophera Browninga pt. Ordinary Men: Reserve Police Battalion 101

and the Final Solution in Poland ,New York, Harper and Collins,1992.

*3 Odbijana na powielaczu publikacja pt. Glos Jedwabnego w nume-

rze z czerwca 1986 roku podaje, ze w 1949 roku,miasto "wraz z przed-

miesciem Kajetanowo, Kossaki, Biczki liczylo 2150 mieszkancow".

_____________________________________________________________

o calej sprawie w cztery miesiace pozniej, kiedy to 16 i 17

maja w Sadzie Okregowym w Lomzy, odbyl sie proces Bo-

leslawa Ramotowskiego i 21 wspoloskarzonych. W pierw-

szym zdaniu uzasadnienia aktu oskarzenia czytamy, co na-

stepuje: "Zydowski Instytut Historyczny w Polsce nadeslal

do Ministerstwa Sprawiedliwosci (Nadzor Prokuratorski)

material dowodowy dotyczacy zbrodniczej dzialalnosci

w mordowaniu osob narodowoscizydowskiej przez miesz-

kancow Jedwabnego, wedlug zeznan swiadka Szmula Wa-

sersztajna,ktory obserwowalpogrom zydow".*4

W ZIH-u nie zachowala sie korespondencja o tym, jak

i kiedy przekazano informacje Wasersztajna do prokuratury.

W aktach, oprocz tekstu relacji, tez nie ma dokumentacji,

ktora pozwolilaby ustalic na przyklad, kiedy prokuratura zo-

stala poinformowana o tym, co sie wydarzylo w Jedwab-

nem. W materialach kontrolno-sledczych znajdziemy "Mel-

dunek o wszczeciu rozpracowania sprawy"z 22 stycznia

1949 roku a w nim,w rubryce "historia wszczecia rozpraco-

wania" nastepujaca notatke: "Zostalprzyslany list do Mini-

sterstwa Sprawiedliwosci przez zydowke Calka Migdal,

_____________

*4 Cytaty, z zachowaniem pisowni, pochodza z akt dwoch spraw prze-

chowywanych w archiwum Glownej Komisji Badania Zbrodni Przeciw-

ko Narodowi Polskiemu (GK). Sprawa Boleslawa Ramotowskiego i to-

warzyszy ma sygnature SO L123; zas sprawa Jozefa Sobuty, rowniez

dotyczaca okolicznosci mordu na Zydach jedwabienskich, przechowy-

wana jest pod sygnatura SWB 145. W tomie akt recznie ponumerowane

sa kartki. Cytowane zdanie znajduje sie w GK,SO L123 na kartce nu-

mer 3 (GK, SO L123/3).

Chcialbym podziekowac profesorowi Andrzejowi Paczkowskiemu,

ktorego pomocy zawdzieczam dostep do archiwow Glownej Komisji

w momencie, kiedy juz wlasciwie bylo zamkniete w zwiazku z przeka-

zywaniem materialow do wlasnie powstalego Instytut Pamieci Narodo-

wej. Mam rowniez dlug wdziecznosci wobec czlonkow pracowni

Zakladu Najnowszej Historii Politycznej profesora Paczkowskiego

w ISP PAN za doskonala dyskusje podczas spotkania,na ktorym po raz

pierwszy referowalem wyniki moich badan.

_____________________________________________________________

ktora uciekla podczas mordowania zydow w miescie Je-

dwabnym i wszystko widziala kto bral udzialw mordowa-

niu zydow w 1941 r.w m.Jedwabnym", ale bez daty.*5

W kazdym razie Wasersztajn zlozyl na ten temat zezna-

nie przed pracownikami Zydowskiej Komisji Historycznej

w Bialymstoku, 5 kwietnia 1945 roku. Oto co im wowczas

powiedzial:

"W Jedwabnie do wybuchu wojnyzylo 1,600 Zydow,

z ktorych uratowalo sie tylko 7, przechowanych przez Polke

Wyrzykowska, zam.[ieszkala] niedaleko miasteczka.

W poniedzialek wieczorem 23 czerwca 1941 r. Niemcy

wkroczyli do miasteczka. Juz 25-go przystapili swojscy

bandyci, z polskiej ludnosci, do pogromu Zydow. 2-ch

z tych bandytow Borowski (Borowiuk) Wacek ze swoim

bratem Mietkiem,chodzac razem z innymi bandytami po

zydowskich mieszkaniach, grali na harmonii i klarnecie aby

zagluszyc krzyki zydowskich kobiet i dzieci. Ja wlasnymi

_____________

*5 W aktach lomzynskiego UBP znajduje sie tez dokument z 30 grud-

nia 1947 roku, donos na bylego burmistrza Jedwabnego, Mariana Karo-

laka, zatytulowany "Meldunek": "Niniejszym meldujeze w m.-scie Je-

dwabne Pow. Lomza za czasow niemieckiej okupacji mieszkal i praco-

wal w Zarzadzie Miejskim na stanowisku burmistrza ob.Karolak Ma-

rian rysopis jego budowa tega, twarz okragla pelna wlosy byly czarne

obecnie sa po wiekszej czesci siwe wzrostu okolo 180 cm. twarz czysta

bez znakow szczegolnych. Jeszcze za czasow niemieckich byl zaaresz-

towany przez wladze niemieckie, i jak mnie wiadomo to za to bogactwo

co pozabieral od zydow i nierowno podzielil sie z niemcami. Po wy-

puszczeniu byl ponownie zabrany przez niemcow i od tego czasu wszel-

ki slad nim zaginal. Ja obecnie w dniu 1 XII 1947 r. bylem w War-

szawie w dzielnicy Grochowskiej widzialem go osobiscie jak szedl po

ulicy ten sam Karolak Marian. Gdy tylko zobaczyl mnie, odrazu zginal

mnie z oczu. Chcialem go zameldowac do M.O. czy do wladz innych,

lecz na ten czas nie bylo nikogo na tej ulicy.(...) Ob.Karolak Marian,

gdy byl w Jedwabnym za Burmistrza, mocno dokuczal ludziom, przez

zabieranie i innych wydawania ludzi w rece niemieckie, a najlepiej

moze nim powiedziec ludnosc z Jedwabnego"(UOP).

_____________________________________________________________

oczami widzialem jak nizej wymienieni mordercy zamordo-

wali: 1.Chajcie Wasersztajn,53 lat; 2) Jakuba Kaca,73 lat

i 3) Krawieckiego Eliasza.

Jakuba Kaca ukamieniowali oni ceglami, a Krawieckie-

go zakluli nozami, pozniej wydlubali mu oczy i obcieli

jezyk. Meczyl sie nieludzko przez 12 godzin dopoki nie wy-

zional ducha.

Tego samego dnia zaobserwowalem straszliwy obraz:

Kubrzanska Chaja, 28 lat, i Binsztajn Basia, 26 lat, obie

z niemowletami na rekach widzac co sie dzieje poszly nad

sadzawke, wolac raczej utopic sie wraz z dziecmi, anizeli

wpasc w rece bandytow. Wrzucily one dzieci do wody

i wlasnymi rekami utopily, pozniej skoczyla Binsztajn

Baska, ktora poszla od razu na dno, podczas gdy Ku-

brzanska Chaja meczyla sie przez kilka godzin.

Zebrani chuligani zrobili z tego widowisko, radzili jej

aby sie polozyla twarza do wody, a wtedy to sie szybciej

utopi, ta widzac ze dzieci juz utoneli rzucila sie energiczniej

do wody i tam znalazla smierc.

Nazajutrz ksiadz zaczal sie interesowac aby wstrzymali

pogrom tlumaczac, ze niemiecka wladza sama zrobi juz

porzadek. To poskutkowalo i pogrom zostal wstrzymany.

Od tego dnia okoliczna ludnosc przestala sprzedawac pro-

dukty zywnosciowe, wskutek czego polozenie Zydow

stalo sie coraz ciezsze. W miedzyczasie rozpowszechniono

pogloske, ze Niemcy wkrotce wydadza rozkaz zniszczenia

wszystkich Zydow.

Taki rozkaz zostal wydany przez Niemcow 10 VII 1941

roku.

Mimo, ze taki rozkaz wydali Niemcy, ale polscy chuliga-

ni podjeli go i przeprowadzili najstraszniejszymi sposobami

po roznych znecaniach i torturach, spalili wszystkich Zydow

w stodole. Wczasie pierwszych pogromow i podczas rzezi,

odznaczyli sie okrucienstwem nizej wymienieni wyrzutki:

1. Szlezinski, 2. Karolak, 3. Borowiuk (Borowski) Mietek,

4. Borowiuk (Borowski) Waclaw, 5. Jermalowski, 6. Ramu-

_____________________________________________________________

towski Bolek, 7. Rogalski Bolek, 8. Szelawa Stanislaw, 9. Sze-

lawa Franciszek, 10. Kozlowski Geniek, 11. Trzaska, 12. Tar-

noczek Jerzyk, 13. Ludanski Jurek, 14. Laciecz Czeslaw.

10.VII-41r. rano przybylo do miasteczka 8 gestapowcow,

ktorzy odbyli narade z przedstawicielami wladz miasteczka.

Na pytanie gestapowcow jakie maja zamiary w stosunku do

Zydow, to wszyscy jednomyslnie odpowiedzieli, ze trzeba

wszystkich zgladzic. Na propozycje Niemcow azeby z kazde-

go zawodu zostawic jedna rodzine zydowska, obecny miej-

scowy stolarz Szlezinski Br.[onislaw ] odpowiedzial: Mamy

dosyc swoich fachowcow, musimy wszystkich Zydow

zgladzic, nikt z nich nie moze zostac zywym. Burmistrz Karo-

lak i wszyscy pozostali zgodzili sie z jego slowami. Postano-

wiono wszystkich Zydow zebrac w jedno miejsce i spalic. Do

tego celu oddal Szlezinski swoja wlasna stodole znajdujaca sie

niedaleko miasteczka. Po tym zebraniu rozpoczela sie rzez.

Miejscowi chuligani wszyscy uzbrojeni w siekiery, w spe-

cjalne kije w ktorych byly nabite gwozdzie i inne narzedzia

zniszczenia i tortur wypedzili wszystkich Zydow na ulice. Jako

pierwsza ofiare swoich diabelskich instynktow wybrali 75

najmlodszych i najzdrowszych Zydow, ktorym kazali podniesc

z miejsca i zaniesc wielki pomnik Lenina, ktorego w swoim

czasie Rosjanie postawili w centrum miasteczka. Bylo to nie-

mozliwie ciezkie, ale pod gradem straszliwych uderzen musie-

li jednak Zydzi to zrobic. Niosac pomnik musieli jeszcze do te-

go spiewac, az przyniesli go na wskazane miejsce.

Tam zmuszono ich do wykopania dolu i wrzucenia po-

mnika. Po tym ci sami Zydzi zostali zakatowani na smierc

i wrzuceni do tego samego dolu.

Drugim znecaniem sie bylo: Mordercy zmusili kazdego

Zyda do wykopania grobu i pogrzebania poprzednio zabi-

tych Zydow, pozniej ci z kolei zostali zamordowani i pocho-

wani przez innych.

Trudno jest do odzwierciedlenia wszystkich okrucienstw

chuliganow i trudno jest znalezc w historii naszych cierpien

cos podobnego.

_____________________________________________________________

Spalano brody starych Zydow, zabijano niemowleta

Gross J. T. - Sąsiedzi.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: