Zjawisko alkoholizmu w Polsce.........................................................................6
1.1. Rys historyczny, skala zjawiska....................................................................6
1.2 . Definicje i klasyfikacja alkoholizmu............................................................10
1.3. Objawy uzależnienia od alkoholu................................................................15
1.4. Profilaktyka i leczenie choroby alkoholowej...............................................17
Skutki nadmiernego spożywania alkoholu......................................................30
2.1. Funkcjonowanie osoby uzależnionej od alkoholu........................................30
2.2. Rodzina z problemem alkoholowym............................................................32
2.3. Społeczno-ekonomiczne skutki spożywania alkoholu.................................35
Społeczne przyczyny sięgania po alkohol przez młodzież wiejską................38
3.1. Środowisko rodzinne....................................................................................38
3.2. Środowisko szkolne......................................................................................42
3.3. Środowisko rówieśnicze...............................................................................44
3.4. Środowisko ekonomiczno-kulturowe...........................................................46
Podstawy metodologii badań własnych...........................................................52
4.1. Przedmiot i cel badań, problemy, hipotezy badawcze.................................52
4.2. Metody i techniki badawcze stosowane w pracy.........................................55
Prezentacja wyników badań własnych............................................................60
5.1. Spożycie alkoholu wśród badanych osób.....................................................60
5.2. Czynniki wpływające na częstotliwość sięgania po alkohol.......................71
5.3. Nadmierne spożycie alkoholu zagrożeniem dla rozwoju młodego człowieka..........................................................................................................76
5.4. Własne propozycje zmierzające do zminimalizowania problemu alkoholizmu w środowisku wiejskim................................................................79
Zakończenie .....................................................................................................83
Bibliografia.......................................................................................................85
Spis tabel...........................................................................................................88
Aneks................................................................................................................. 89
Zagadnienie alkoholizmu stanowi przedmiot zainteresowań wielu badaczy – w tym pedagogów. Bogata jest także literatura przedmiotu z zakresu tej problematyki. Zjawisko to bowiem obejmuje w naszym kraju coraz szersze kręgi społeczne. Trudno wskazać jednoznacznie powody tego, ale zapewne wpływ na taki stan rzeczy mają bieda, brak perspektyw, utrudniony czy wręcz niemożliwy dostęp do kultury, negatywne wzorce czy też towarzyszący nam na co dzień stres. Wszystko to powoduje, że alkoholizm dotyka coraz więcej osób bez względu na płeć, wiek i pochodzenie społeczne. Drastycznie obniża się granica inicjacji alkoholowej, a napoje alkoholowe stają się nieodłącznym elementem spotkań rodzinnych, towarzyskich, czy zawodowych bez względu na środowisko. Niepokojące jest również zjawisko powszechnej tolerancji spożywania alkoholu przez ludzi młodych. Niejednokrotnie rodzice sami podają dzieciom tzw. słabe alkohole, np. szampan czy piwo.
Polska zajmuje jedno z pierwszych miejsc na liście państw pod względem ilości spożycia alkoholu przypadającego na statystycznego Polaka oraz ilości osób uzależnionych. Problem ten obejmuje coraz młodsze osoby, zarówno w mieście jak i środowisku wiejskim, w którym tłumaczy się to nudą, stagnacją czy też koniecznością „wyszumienia się”.
Niniejsza praca obejmuje zagadnienia alkoholizmu młodzieży wiejskiej. Przedmiotem moich zainteresowań są jego przyczyny, nasilenie i skutki, a także sposoby przeciwdziałania temu negatywnemu zjawisku.
Celem pracy jest omówienie teoretycznych podstaw alkoholizmu oraz jego opis na przykładzie zbadanej grupy młodzieży wiejskiej. Ponadto prezentuję własne propozycje zmierzające do zminimalizowania problemu alkoholizmu w środowisku wiejskim.
Praca składa się z pięciu rozdziałów.
Rozdział pierwszy zawiera rys historyczny zjawiska alkoholizmu, jego różnorodne definicje i objawy oraz rodzaje działań profilaktycznych.
Drugi rozdział poświęcam omówieniu skutków nadmiernego spożywania alkoholu w wymiarze jednostki, rodziny i społeczeństwa.
W trzecim rozdziale opisane są przyczyny sięgania przez młodzież wiejską po alkohol, uwzględniając wpływ środowiska rodzinnego, rówieśniczego, szkolnego oraz sytuacji ekonomiczno-kulturowej.
W czwartym rozdziale omówione zostały założenia metodologiczne i organizacja badań.
Rozdział piąty to prezentacja wyników badań własnych oraz własne propozycje zmierzające do zminimalizowania problemu alkoholizmu w środowisku wiejskim.
Ponadto praca zawiera zakończenie, bibliografię, spis tabel oraz aneks, w którym umieszczono kwestionariusz ankiety wykorzystanej do badań.
Zjawisko alkoholizmu w Polsce
1.1. Rys historyczny, skala zjawiska
„al - kahul” i oznacza delikatny puder, proszek do malowania powiek albo
wysublimowaną delikatną substancję do upiększania, malowania.[26]
Alkohol towarzyszył społeczeństwom ludzkim od zarania dziejów. Spożywany był zarówno w celach magicznych, religijnych jak i odżywczych oraz leczniczych.[27]
Długa i niezwykle bogata jest historia alkoholu, jego produkcji, różnorodnych postaci i gatunków oraz obyczajów jego spożywania. Początkowo alkohol pełnił funkcje fizjologiczne (używany był jako lekarstwo), psychologiczne (służył do obniżenia sprawności psychicznej) oraz społeczne (używany w życiu towarzyskim pomagał w nawiązywaniu kontaktów czy pokonywaniu nieśmiałości).
W obecnych czasach duże znaczenia mają również względy ekonomiczne (produkcja, handel, dystrybucja alkoholu) oraz polityczne. Władze państwowe zachowują prawo monopolu, kierują produkcją, pobierają podatki od producentów i sprzedawców. Prowadzą też walkę z przemytem i nielegalnym alkoholem.
Od najdawniejszych czasów produkowano alkohole w różnych postaciach, o różnym stężeniu oraz z różnych surowców. Zawartość procentowa alkoholu bywa różna i dziś: od 0,5% w niskoprocentowym piwie, do 75% w niektórych gatunkach rumu.
Alkohole należą do związków chemicznych, organicznych, pochodnych węglowodorów hydroksylowych. Można je otrzymywać kilkoma sposobami. Obecnie alkohol najczęściej znany jest w postaci płynnej, jako bezbarwna ciecz o charakterystycznym zapachu i smaku i odurzającym działaniu na psychikę ludzką. Otrzymywany jest bądź z rozcieńczonego spirytusu etylowego, bądź uzyskiwany przez destylację i fermentację winogron, owoców i drożdży.
Do najbardziej znanych i powszechnie używanych napojów alkoholowych należą: koniaki, wódki, koktajle, szampany, wino i piwo. W niektórych krajach i strefach geograficznych lub grupach środowiskowych znane są również i powszechnie pite różne nalewki spirytusowe, rum, arak, likiery, bimber i alkohole nie spożywcze (denaturat, salicyle, wody kolońskie, detergenty). Częste picie napojów alkoholowych zarówno nisko jak i wysoko procentowych, doprowadza do ciężkich zaburzeń ogólnoustrojowych, które określa się według obecnie obowiązującej terminologii, jako „zespół uzależnienia od alkoholu” (choroba alkoholowa, alkoholizm), zwany powszechnie nałogiem alkoholowym.[28]
Zespół ten ma postępujący charakter i jeśli odpowiednio wcześnie nie zostanie przerwany, to doprowadza on do degradacji biologicznej, psychicznej i społecznej u danej osoby.
Nadużywanie alkoholu znane było od najdawniejszych czasów. Picie wina w Egipcie miało charakter ceremonialny i rytualny. Pili go kapłani i osoby z kast wyższych. Do nich też należały winnice. Podstawowym napojem plebsu było piwo. Wśród Żydów Starego Testamentu spożywanie alkoholu było rozpowszechnione szczególnie w okresie niewoli egipskiej. Stary Testament zawiera opisy nadużywania wina (Noe, Samson, Holofernest).[29] Nadużywanie alkoholu było jednak z punktu religijnego i etycznego napiętnowane. Pijaństwo nie szczędziło armii rzymskiej. Przegranie pierwszej wojny Punickiej tłumaczono znacznym rozpiciem żołnierzy. Na ucztach greckich i rzymskich dominowało obżarstwo i opilstwo. Wino było tam najczęstszym napojem alkoholowym i ono przyczyniło się też do upadku Cesarstwa Rzymskiego.
Pierwsze wzmianki o piciu piwa pochodzą z XII wieku. Wieki XV – XVIII uważane są jako szczytowe w rozwoju piwowarstwa w Polsce. Do najbardziej znanych należały piwa; grodzieńskie, wareckie, proszowskie i piotrowskie.
Wódka stała się popularna dopiero w XIX wieku, szczególnie na Mazowszu, Podlasiu i na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej. Produkowano ją przeważnie z żyta. Różne gatunki wódek miały różnorakie nazwy; żytniówka, goździkówka, miętówka, siwucha, ratafia itp. W związku z upadkiem pszczelarstwa w XVIII wieku, miód pito coraz rzadziej, a zastępowała go gorzałka i wódka.
Od XVIII wieku w Europie i na ziemiach polskich coraz bardziej powszechne stało się picie wina. Do Polski sprowadzono je z krajów południowych. Tylko na Podolu produkowano większe ilości wina. Do największych ośrodków handlu winem należał Lwów, w którym magazynowano wina z całej południowej Europy i Bliskiego Wschodu.
Okres II Wojny Światowej to czas podbijania i biologicznego wyniszczania narodu polskiego przez Niemców. Rolnicy zmuszani byli do odstawiania produktów rolnych, otrzymując w zamian mocną wódkę. Ten plan wyniszczania miał objąć wszystkich Słowian i kraje podbite. Jako kontrakcję, władze podziemne Armii Krajowej, wydały zakaz picia alkoholu osobom pełniącym odpowiedzialne funkcje w organizacjach podziemnych, a nie stosującym się do tych zaleceń wymierzano surowe kary.
Alkoholizm był i jest zjawiskiem niepożądanym, stanowi przejaw i formę niedostosowania społecznego. Liczne badanie wskazują, że w Polsce, w drugiej połowie XX wieku spożycie alkoholu znacznie wzrosło. W latach 1950 – 1980 wzrost ten wynosił na jednego mieszkańca, jeżeli chodzi ogólnie o napoje alkoholowe z 3,0 litrów w 1950 roku do 8,4 w 1980 roku, w tym wódki z 5,8 litra do 15,0 litra, wina z 0,9 litra do 10,1 litra, piwa z 13,9 litra do 30,4 litra w 1980 roku. Rok 1981 – początek stanu wojennego – zaznaczył się znacznym zmniejszeniem spożycia alkoholu. Spadło ono do poziomu 6,4 litra czystego alkoholu na jednego mieszkańca, to jest około 20%.
W Polsce liczba osób uzależnionych od alkoholu i nadmiernie pijących sięga od 4 do 5 mln, a osób wymagających leczenia od 1 mln do 1,200 tys. Z tej liczby objętych jest leczeniem zaledwie 15%. Ilość osób, żyjących w zasięgu społecznie negatywnych skutków alkoholizmu, oblicza się na 12 mln, co równa się 1/3 populacji Polaków.[30]
Produkcja i handel (legalny i nielegalny), niekontrolowany import, afery alkoholowe, dystrybucja alkoholu (państwowa i prywatna) spowodowały poważny wzrost spożycia alkoholu oraz nasilające się zjawisko alkoholizmu, nie tylko wśród dorosłych lecz także wśród młodzieży, a nawet dzieci. Szczególnie wzrosło spożycie piwa i wina, a także alkoholi mocnych (wódka, koniaki).Wraz z tym zjawiskiem notuje się wzrost psychoz alkoholowych, zwiększającą się liczbę wypadków drogowych i przy pracy, oraz nasilenie się przestępczości w związku z nadużywaniem alkoholu.
1.2. Definicje i klasyfikacje alkoholizmu
Alkohol stanowi istotny problem zdrowotny i społeczny. Specjaliści z różnych dziedzin poszukują dróg rozwiązania tego problemu, przyczyn powstania alkoholizmu i sposobów zapobiegających rozprzestrzenianiu się tego zjawiska.
Alkoholizm jako choroba, został opisany w Polsce w 1882 roku przez A. Rothe. Zwrócił on uwagę, że jest to choroba umysłowa (chorobowe zwichnięcie woli), a nie przestępstwo obyczajowe i że bezcelowe jest stosowanie represji wobec alkoholików, powinno się ich leczyć w szpitalach psychiatrycznych”. [31]
M. E. Chafez alkoholizmem przewlekłym nazywa „zaburzenia zachowania się, wyrażające się w nadmiernym uprzywilejowaniu alkoholu ze szkodą dla zdrowia fizycznego i psychicznego, z wystąpieniem utraty kontroli po rozpoczęciu picia oraz dążność do samozniszczenia w związku z problemami wewnętrznymi i sytuacjami życiowymi”. [32]
Według Plauta alkoholizm to „stan w którym jednostka traci kontrolę nad wchłoniętą przez siebie dawką alkoholu, jest wyraźnie niezdolna do powstrzymania się od picia i zatrzymania się w piciu zanim ulegnie zatruciu”.[33]
Hudolin określa alkoholizm jako „długotrwałe, nadmierne spożywanie napojów alkoholowych i spowodowane tym kliniczne zespoły zaburzeń”. Zwraca przy tym uwagę na istnienie dwóch stanowisk. Według niektórych, aby mówić o alkoholizmie, musi być stwierdzona psychiczna lub fizyczna zależność od alkoholu. Inne stanowisko za wystarczającą uznaje obecność zakłóceń ekonomicznych lub społecznych. [34]
Według J. Skali alkoholizm przewlekły, oznacza „trwałe i często nieodwracalne zmiany fizyczne i psychiczne, spowodowane nadużywaniem, nałogowym nadużywaniem lub toksykomanią alkoholową”. [35]
Współczesna amerykańska Encyklopedia Zdrowia Psychicznego, dla celów praktycznych definiuje alkoholizm jako zaburzenie przewlekłe, postępujące, psychobiologiczne, które można scharakteryzować następująco:
· przymus nadużywania napojów alkoholowych, chociaż jest to szkodliwe dla danego osobnika,
· pewien stopień utraty kontroli nad użyciem alkoholu,
· zmniejszenie wydolności, sprawności człowieka w takich dziedzinach jak; umysłowej, czuciowej, fizycznej, rodzinnej, zawodowej lub społecznej,
· użycia alkoholu jako środka służącego do przezwyciężania poważnych osobistych problemów.[36]
T. Kulisiewcz zwraca uwagę, że „alkoholizm jest przewlekłą chorobą całego ustroju, a zwłaszcza ośrodkowego układu nerwowego i przewodu pokarmowego, wywołaną długotrwałym, nałogowym nadużywaniem alkoholu pod każdą postacią”[37].
Cz. Cekiera ujmuje alkoholizm w trzech aspektach:
· socjologiczny – alkoholizm jest zjawiskiem społecznym, stanowi przejaw i fazę niedostosowania społecznego, jest to zjawisko społecznie niepożądane,
· medyczny – uzależnienie alkoholowe jest odrębną jednostką nozologiczną, objawem i zespołem chorobowym, patologicznym, wymagającym leczenia,
· psychologiczny – alkoholizm jest zaburzeniem w rozwoju osobistym jednostki, charakteryzuje się uszkodzeniem sprawności psychofizycznych, zmianą dotychczasowych postaw, hierarchii wartości, występują tendencje do agresji, auto agresji i przestępczości.[38]
Komitet Ekspertów Zdrowia Psychicznego Światowej Organizacji Zdrowia przyjął następującą definicję: „alkoholicy, są to osoby pijące nadmiernie, o których zależność od alkoholu jest taka, że wykazują oni bądź wyraźne zaburzenia psychiczne, bądź też objawy zakłócające ich zdrowie fizyczne, alkoholizm zakłóca ich stosunek z osobami drugimi i ich zachowanie się społeczne i ekonomiczne, bądź też wykazują objawy zwiastujące zaburzenia tego rodzaju. A zatem wymagają oni leczenia”.[39]
Eksperci Światowej Organizacji Zdrowia w 1979 roku zaproponowali, aby termin „alkoholizm” zastąpić terminem „zespół uzależnienia od alkoholu” w znaczeniu ch...
magdziula11