Michał Heller_ CZY FIZYKA JEST NAUKĄ.pdf

Michał Heller_ CZY FIZYKA JEST NAUKĄ

Michał Heller

CZY FIZYKA JEST NAUKĄ

HUMANISTYCZNĄ?

Michał Heller

CZY FIZYKA JEST NAUKĄ

HUMANISTYCZNĄ?

ISBN 83-86889-63-2

Projekt okładki: Artur Piątek

Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej

g^ff4

Plac Katedralny 6, 33-100 Tarnów

tel. (0-14) 21-27-77

rax (0-14) 22-40-40

e-mail: biblos@wsd.tarnow.pl

http://www.diecezja.tarnow.pl/biblos

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie: Trzecia kultura? ....................... 9^

Pochodzenie rozdziałów ............................. 10

Część I: Fizyka i piękno ........................... 1T

Rozdział l: Czy fizyka jest nauką humanistyczną? ......... 21

Rozdział 2: Podboje matematyki: Od rzutu kamieniem

do kwantowej próżni ..................... 31

1. O czym nie trzeba przekonywać .................... 31

2. Białe, słodkie, gorące... .......................... 31

3. Od balistyki do mechaniki klasycznej ................. 33«

4. Zadziwiająca metoda ........................... 35

5. Czy próżnia jest nicością ......................... 37

6. Gdy Pan Bóg liczy... ........................... 39

Rozdział 3: Matematyka - romantyczny język nauki ........ 4 L

1. Przeciw kosmicznej samotności .................... 4 L

2. Od Hegla do mechaniki kwantowej .................. 43

3. Całościowe spojrzenie na świat ..................... 46

4. Język nauki ................................. 4S

5. Dziedzictwo romantyzmu ........................ 50

Rozdział 4: Postmodernizm i współczesna fizyka .......... 55

1. Transformacja hermeneutyka i kwantowa

grawitacja ................................. 55

2. Kalejdoskop nonsensów ......................... 57

3. Intelektualne szalbierstwo ........................ 60

4. Kompleks niższości? ........................... 62

5. Pokusa tekstu ................................ 63

Rozdział 5: Piękno jako kryterium prawdy ............... 65

Rozdział 6: Dynamika twórczości ...................... 73

Strona 1

Michał Heller_ CZY FIZYKA JEST NAUKĄ

Część II: Między fizyką a filozofią

103

105

106

109

115

113

118

119

120

123

127

129

133

135

137

Rozdział 13: Naukowy obraz świata a zadanie teologa ..... 143

1. Wstęp ........................... ... ...... 143

2. Naukowy obraz świata .........................146

3. Kosmologiczne tło obrazu świata ................. 148

Rozdział 7: Filozofia fizyki przed nowym milenium .

1. Ontologia, fizyka i redukcjonizmy ............

2. Migracja pojęć i problemów ..............

3. Filozofia w fizyce .....................

4. Epistemologia fizyki ....................

5. Ontologie strukturalistyczne ...............

6. Przykład - zagadnienie indywidualizacji .......

7. Filozoficzne horyzonty fizyki ...............

Rozdział 8: Metafizyka i język .................

Rozdział 9: Logiczność świata według Ladriere'a . . .

1. Operacyjna moc formalizmu ..............

2. Zastosowania matematyki do fizyki ..........

3. Fizyka i ontologia .....................

Rozdział 10: Źródła kryzysu ..................

Rozdział 11: Nauki przyrodnicze a filozofia przyrody

Strona 2

Michał Heller_ CZY FIZYKA JEST NAUKĄ

1. Jak filozofować nad światem? .............

2. Filozofia nauki ........................

3. Filozofia w nauce .....................

4. Nauka jako filozofia .....................

Część III: Przez konflikty ku transcendencji

Rozdział 12: Początki konfliktu i współistnienia

1. Konflikt narodzin ..................

2. Erozja mitycznej religijności ..........

3. Konflikt języków ..................

4. Mądrość Starego Testamentu ..........

5. Głupstwo dla Greków... .............

4. Naukowy obraz świata u schyłku XX stulecia . . .

5. Czy teologia powinna wiązać się z naukowym

obrazem świata? .......................

Rozdział 14: Stworzenie świata według współczesnej

kosmologii .....................

1. Wprowadzenie ........................

2. Z dziejów pojęcia stworzenia ..............

3. Początek świata i stworzenie w kosmologu

relatywistycznej .......................

4. Modele kwantowej kreacji .................

5. Analiza modelu Hartle'go-Hawkinga ..........

6. Prawa przyrody ........................

7. Uwagi na zakończenie ...................

Rozdział 15: O wyprowadzaniu filozoficznych

i teologicznych wniosków z kosmologii

1. Uwagi wstępne ........................

2. Dwa przykłady: Jastrow i Hawking ...........

3. Komentarz do przykładów ................

Rozdział 16: Chrześcijański pozytywizm ........

1. Pozytywizm w Polsce i gdzie indziej ........

2. Nowy sens empiryczności ...............

3. Neopozytywizm a myśl chrześcijańska .......

4. Uczciwość w myśleniu .................

150

154

157

158

161

163

165

168

170'

173

173-

174-

Strona 3

Michał Heller_ CZY FIZYKA JEST NAUKĄ

17S

181

184

186

1891

Rozdział 17: Wyobraźnia w nauce i doświadczeniu religijnym

- czyli mały traktat o machaniu rękami

i molach jedzących literaturę .............. 193

Rozdział 18: Nauka i Transcendencja ................. 199

l. Granice języka i zdrowego rozsądku ............... 199

/ 2. Pytanie Schródingera ......................... 203

3. Dwa doświadczenia ludzkości ................... 204

4. Nauka i transcendencja ......................... 206

5. Jeszcze raz pytanie Schródingera .................. 209

Wprowadzenie: Trzecia kultura?

W 1996 r. ukazał się polski przekład książki pt. Trzecia kultura,

zredagowanej przez Johna Brockmana1. Książka ta zasługuje na-

uwagę nie tyle ze względu na jej szczególną wartość, ile raczej ze-

względu na jej symptomatyczność. Jest ona zestawem artykułów lub-

wypowiedzi (nagranych przez redaktora) znanych uczonych i zarazemi

popularyzatorów swoich osiągnięć. Takich zbiorów ukazuje się;

ostatnio dosyć dużo i nie na tym polega wyjątkowość tej książki-

Znaczący jest wybór prezentowanych autorów i wspólny mianownik,

do jakiego Brockman usiłuje ich sprowadzić. Edycyjny zamiar

redaktora (i zarazem wydawcy angielskiego oryginału) nie pozostawia^

najmniejszych wątpliwości. On sam go bardzo jasno precyzuje we

wstępie do książki.

Sam tytuł, Trzy kultury, nawiązuje oczywiście do słynnej książki

C.P. Snowa Dwie kultury (pierwsze wydanie w 1956 r.), w której!

autor ten poddaje wnikliwej analizie fakt istnienia rozłamu pomiędzy

kulturą naukową (w sensie angielskiego science) a kulturą humanis-

tyczną. Rozłam ten, zdaniem Snowa, jest tak silny, że mamy już dc»

czynienia nie z jedną, lecz dwiema kulturami. W uzupełnieniu do

kolejnego wydania Dwu kultur z 1963 r. Snów - bardziej optymis-

tycznie - przewidywał powstanie trzeciej kultury.

Jej wyłonienie - oddajmy głos Brockmanowi - stać by się

miało niejako pomostem wiszącym nad przepaścią rozdzie-

lającą humanistów od świata nauki. W trzeciej kulturze

Snowa humaniści mieliby stać się rzecznikami nauk

ścisłych i przyrodniczych.2

Zdaniem Brockmana, proroctwo Snowa spełniło się, ale zupełnie nie;

tak, jak on przewidywał:

' Wydawnictwo CIS, Warszawa 1996.

' Wszystkie nicudokumentowane cytaty w niniejszym "Wprowadzeniu" pochodzą

M wstępu do Trzeciej kultury, napisanego przez Brockmana, zatytułowanego

"Powstaje trzecia kultura" (ss. 15-21).

Strona 4

Michał Heller_ CZY FIZYKA JEST NAUKĄ

Humaniści nadal nie potrafią porozumieć się z fizykami

czy matematykami. Szczęśliwie przedstawiciele nauk

ścisłych zaczęli porozumiewać się bezpośrednio z szeroką

publicznością. Tradycyjnie ukształtowane przez huma-

nistów media funkcjonowały dotychczas jakby pionowo -

profesorowie z wyżyn kierowali swe słowa ku nizinom, a

dziennikarze nieśmiało zadawali im pytania. Dziś uczeni

tworzący trzecią kulturę starają się unikać pośredników i

przedstawiać najbardziej skomplikowane idee w sposób

jasny i klarowny, dostępny dla każdego inteligentnego

czytelnika.

Powstała więc "trzecia kultura", ale nie stanowi ona pomostu

pomiędzy poprzednimi, "zastanymi" kulturami, lecz wyrasta tylko z

jednej z nich i eliminuje drugą.

Trzecia kultura to uczeni, myśliciele i badacze świata

empirycznego, którzy dzięki swym pracom i pisarstwu

przejmują rolę tradycyjnej elity intelektualnej w poszuki-

waniu odpowiedzi na pytania od zawsze nurtujące ludz-

kość: czym jest życie, kim jesteśmy i dokąd zmierzamy?

Dotychczas - twierdzi Brockman - kultura humanistyczna ignorowała

kulturę naukową. Twórczość takich uczonych, jak Einstein, Bohr,

Heisenberg, Eddington, Jeans

była lekceważona przez tę pochodzącą z własnej nominacji

elitę intelektualną, a wartość oraz znaczenie wyrażonych

[przez nich] poglądów nie były nawet klasyfikowane jako

"prawdziwa" aktywność intelektualna, gdyż nauki ścisłe

nie były przedmiotem, którym zajmowałyby się ówczesne

czołowe pisma, kształtujące opinię publiczną.

Dziś ma miejsce proces odwrotny - trzecia kultura stopniowo

eliminuje tradycyjną kulturę humanistyczną:

W przeciwieństwie do dawnych dysput intelektualnych,

drogi dochodzenia do prawdy w trzeciej kulturze nie są

jałowymi akademickimi dyskusjami - prędzej czy później

będą miały wpływ na każdego z nas.

Pomińmy pewne naiwności popełnione przez Brockmana; należą

do nich, między innymi: próba imiennego zestawu przedstawicieli

trzeciej kultury (dowolna, wybiórcza, ograniczona do autorów

anglojęzycznych), traktowanie tzw. hipotezy Gai jako hipotezy

naukowej, twierdzenie, że "moc trzeciej kultury leży w tolerancji dla_

sprzecznych poglądów i przyjmowaniu wszelkich nowości, dopóki nie

okażą się nieprawdziwe"; i zapytajmy: czy rzeczywiście trzecia-

kultura istnieje? Zjawisko, o jakim pisze Brockman, w ostatnich

latach niewątpliwie przybiera na sile, chociaż można dyskutować, czy

Strona 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: