Adolf Bocheński - Między Niemcami a Rosją.pdf - Książki i materiały różne (1111) - ALL_THE_BEST

Autor okładki: Igor Stanisławski

SPIS TREŚCI

Kazimierz M. Ujazdowski Wprowadzenie …….............................…… 7

Między Niemcami a Rosją ……...........................................……………13

Wstęp ……………......................................................................…… 15

Rozdział I. O dobrych i złych sąsiadach ………................……… 22

Rozdział II. Perspektywy niepodległości ukraińskiej ……..… 77

Rozdział III. Na drodze do nowej Sadowy …….................….. 103

Rozdział IV. Problemy naddunajskie ……..........................…. 137

Rozdział V. Polska doktryna Monroe …............................ 187

Książka wydana we współpracy z Narodowym Centrum Kultury

i Fundacją Pamięć i Tożsamość w ramach Obchodów 70. Rocznicy

Wybuchu II Wojny Światowej

Organizatorzy Obchodów:

Aneks.

Wybrane artykuły Adolfa Bocheńskiego z czasów II wojny

światowej …..................................................................................... 197

Trudności polityczne federacji środkowoeuropejskiej …... 199

Wojna prewencyjna z Niemcami …………........................……. 209

Ormuzd i Aryman …………………….....................................…….. 217

Bojownik idei federacyjnej …………..................................……. 233

Polska w polityce Stalina ……….........................................…… 243

Prowokacyjna książka …………….....................................……… 253

Duch dziejów polskich ………………....................................…… 259

www.3989.pl

Nota bibliograiczna …….............................................………………. 268

Indeks ……………………………......................................................…….. 269

ISBN 978-83-60125-73-1

Sprzedaż detaliczna i hurtowa:

Ośrodek Myśli Politycznej

skrytka pocztowa 322, 30-960 Kraków 1

faks 12 632-33-62

www.omp.org.pl, omp@omp.org.pl

book_OMP_Miedzy Niemcami.indd 4-5

2009-09-09 14:21:15

Kazimierz M. Ujazdowski

WPROWADZENIE

W opinii Józefa Czapskiego Między Niemcami a Rosją to książka,

której „żaden polityk polski nie będzie mógł pominąć”. Pogląd ten

znajdziemy we wspomnieniu o Adolie Bocheńskim, które ukazało

się kilka tygodni po jego śmierci pod Anconą. Józef Czapski pisał

wtedy, że ten wspaniały żołnierz i pisarz polityczny miał rzadką

w Polsce „odwagę myślenia do końca, nieraz wbrew temu, co

najbardziej kochał, odwagę wypowiadania myśli niepopularnych”.

W dobie współczesnej, gdy polityka polska – nie wyłączając poli-

tyki zagranicznej – została zdominowana przez prymitywny

marketing, pogląd ten może wydawać się anachroniczny. Czy

wydana 65 lat temu książka Adolfa Bocheńskiego może więc

budzić zainteresowanie poza kręgiem osób pasjonujących się

historią polskiej myśli politycznej? Wydaje się, że tak, ale pod

warunkiem, że podtrzymamy klasyczne podejście do polityki

jako sztuki, której najważniejszą miarą jest dobro wspólnoty

państwowej.

Między Niemcami a Rosją jest bowiem wciąż znakomitym przy-

kładem pisarstwa, które stawia przed polityką państwową wysokie

wymagania. Publicystyka tej klasy odrzuca „myślenie wygodne”

i poglądy uznawane za powszechnie obowiązujące i buduje

projekty polityki aktywnej z przekonaniem, że dynamika relacji

międzynarodowych nie pozwala na bierność. Adolf Bocheński

był publicystą znakomicie przygotowanym do zajmowania

się releksją o polityce zagranicznej. Przyszedł na świat (1909 r.)

w rodzinie ziemiańskiej o długich tradycjach zaangażowania

w sprawy publiczne. Jego rodzeństwo rówież odegrało istotną

rolę w polskiej kulturze. Brat Józef był wybitnym ilozofem,

po wstąpieniu do dominikanów przybrał imię Innocenty,

Aleksander podobnie jak Adolf zajmował się publicystyką poli-

book_OMP_Miedzy Niemcami.indd 6-7

2009-09-09 14:21:15

KAZIMIERZ M. UJAZDOWSKI

WPROWADZENIE

tyczną, po wojnie stał się rzecznikiem ugody z komunistami,

siostra Olga ofiarnie pomagała Żydom w czasie wojny, za co

została uhonorowana tytułem sprawiedliwej wśród narodów

świata. Wszyscy, którzy pisali o dzieciństwie Adolfa, wskazy-

wali na jego znakomite zdolności intelektualne. Nauczył się

czytać w wieku pięciu lat na dziele Mariana Kukiela Dzieje oręża

polskiego w epoce napoleońskiej . W wieku lat trzynastu studiował

wnikliwie Clausewitza. Trzy lata później opublikował wspólnie

w 1937 roku książka Między Niemcami a Rosją ukazała się w biblio-

tece „Polityki” z inspiracji Jerzego Giedroycia. Ten ostatni

wspominał, że Bocheński zażądał od niego nieskorzystania

z dotacji Ministerstwa Spraw Zagranicznych pod groźbą rezyg-

nacji z wydania książki. Nie chciał zaciągać zobowiązań, które

stwarzałyby wrażenie zależności od ministerstwa. Albo inaczej,

chciał by wsparcie dla polityki Becka zostało wyrażone z pozycji

niezależnych.

Literalna interpretacja Między Niemcami a Rosją eksponuje

kwestię sojuszu Polski z Niemcami przeciw Rosji Sowieckiej, nie

zauważając, że najbardziej wartościowa i pouczająca jest sama

metoda myślenia o polityce zagranicznej i stosunkach międzyna-

rodowych. Adolf Bocheński poddawał krytyce wielkie iluzje polity-

ki polskiej, które biorą życzenia za rzeczywistość i oddalają uwagę

od tego, co stanowiło o istocie problemu bezpieczeństwa państwa.

Jako iluzję traktował wiarę w moc gwarancji francuskich i siłę

III Republiki na arenie międzynarodowej. Uważał, że francuski

pacyizm i traktowanie Rosji jako najsilniejszego partnera Francji

na wschodzie obniżały realne znaczenie sojuszu polsko-francuskie-

go. W jego opinii ze strony Francji nie mogliśmy liczyć na więcej niż

na poparcie dyplomatyczne w przypadku wojny z Niemcami. Iluzją

była również niemalże jednomyślna wiara polskiej opinii publicz-

nej „w ostateczne unormowanie stosunków polsko-rosyjskich

i trwałość pokojowego nastawienia Sowietów do Polski”.

Publicystyka Adolfa Bocheńskiego wzywała do porzucenia

myślenia życzeniowego i do realizmu w ocenie pozycji między-

narodowej Polski. Przestroga przed ideologizacją polityki zagra-

nicznej, przed przyznawaniem zbyt dużej wartości sympatiom

ideologicznym, nie była wyrazem aprobaty dla politycznego

cynizmu. Autor Między Niemcami a Rosją uważał za bardzo istotne

zrozumienie autonomii polityki i reguł rządzących rywalizacją

między państwami: „Polityka zagraniczna państwa jest niewątpli-

wie wypadkową całego szeregu najsprzeczniejszych i najbardziej

skomplikowanych motywów. Niektóre z nich posiadają jednak

stałą i niewątpliwą przewagę. W pierwszej mierze należy do nich

tak zwana racja stanu, dążenie do potęgi państwa, do której pcha

samo istnienie mechanizmu państwowego”. Adolf Bocheński nie

wierzył w solidarność demokracji europejskich w obliczu zagro-

żenia niemieckiego, uważał również, że nie sposób liczyć na to,

z bratem Aleksandrem Tendencje samobójcze narodu polskiego ,

broszurę, w której wspierał politykę wschodnią Józefa Piłsudskiego

i poddawał krytyce Konstytucję Marcową dającą przewagę parla-

mentowi kosztem autorytetu państwa.

Po maturze wyjechał na studia do Paryża, gdzie jego erudy-

cja budziła podziw wykładowców École des Sciences Politiques.

Sam bardzo wysoko cenił Andre Siegfrieda, który uprawiał

politologię odwołując się do wielu dyscyplin, w tym geogra-

fii i ekonomii. Biegle posługiwał się francuskim, angielskim,

niemieckim, ukraińskim, później nauczy się innych języków,

w tym rumuńskiego i tureckiego. Już wtedy Bocheński manife-

stował niezależność myślenia, nie podzielając silnego w Polsce

przekonania, że sojusz z Francją jest podstawowym elementem

strategii bezpieczeństwa. Znajdował się pod silnym wpływem

kultury francuskiej, przyjaciele ze studiów wspominali, że jego

wystąpienia w języku Moliera były lepsze niż po polsku. W czasie

pobytu w Paryżu odnosił jednak wrażenie, że „naród francuski

znajduje się w głębokim kryzysie, nie chce żadnej zmiany i nie

widzi żadnego celu”.

Po powrocie ze studiów wiąże się ze środowiskiem młodych

konserwatystów skupionych wokół dwutygodnika „Bunt

Młodych”, wydawanego przez Jerzego Giedroycia. W Autobiograii

na cztery ręce twórca paryskiej „Kultury” nazywa Bocheńskiego

swoim najbliższym przedwojennym współpracownikiem. Począt-

kowo przedmiotem zainteresowań Bocheńskiego była reforma

konstytucyjna i walka o ustrój, który zerwie z wszechwładzą partii

politycznych. Uważał, że Polska musi mieć silną władzę wykonaw-

czą jako gwarancję stabilnej polityki zagranicznej. Nie akceptował

jednak ewolucji sanacji w stronę autorytaryzmu, który w praktyce

eliminował opozycję polityczną. Od połowy lat trzydziestych datu-

je się wzrost jego zainteresowań polityką zagraniczną. Wydana

book_OMP_Miedzy Niemcami.indd 8-9

2009-09-09 14:21:15

KAZIMIERZ M. UJAZDOWSKI

WPROWADZENIE

że względy ideologiczne wyeliminują niebezpieczeństwo sojuszu

niemiecko-radzieckiego. W jego opinii polityka zagraniczna

Polski musi brać pod uwagę ciągłą zmienność relacji między-

narodowych i wyzbyć się myśli, że istnieje jakieś jedno stałe

rozwiązanie, które może gwarantować nasze bezpieczeństwo.

Wszyscy znamy ten rodzaj politycznego realizmu, który łączy

się z zaniżeniem aspiracji państwowych, a nawet z pogodzeniem

się z utratą podmiotowości. Niestety, jest to zjawisko wciąż obecne

w polskim życiu publicznym. W książce Bocheńskiego nie znaj-

dziemy najmniejszych śladów takiego myślenia. Jego pisarstwo

interesie jest ukształtowanie z nią partnerskich relacji. Bocheński

proponował więc formułę, którą można określić mianem „neofede-

ralizmu”. Zakładała ona dobrowolny i partnerski charakter relacji

polsko-ukraińskich, a więc świadome odstąpienie od demonstro-

wania kulturowej i politycznej przewagi Polski w tym związku.

Czytelnik przekona się, że Bocheński traktował współpracę

z Ukrainą jako nie pozbawioną ryzyka inwestycję, którą trzeba

realizować ze względu na strategiczny interes Polski.

W czasie wojny Adolf Bocheński nie porzucił pisarstwa poli-

tycznego, odmawiał natomiast przyjęcia posad w prasie lub

propagandzie. Konsekwentnie wybierał najbardziej ryzykowną

służbę zwykłego żołnierza, co nadało jego twórczości pisarskiej

głęboki sens. Zdobył sławę żołnierza szaleńczej odwagi, podziwia-

nego i kochanego przez podwładnych. Dzięki wysiłkowi Ośrodka

Myśli Politycznej czytelnik może zapoznać się z kilkoma tekstami

wojennymi Bocheńskiego, poświęconymi problematyce między-

narodowej. Znajdziemy wśród nich artykuły rozwijające wątki

neo-federalistyczne, a nawet idące dalej, bo zachęcające Polskę

do uczestnictwa w szerszych strukturach międzynarodowych.

Istotnym wątkiem wojennej publicystyki Bocheńskiego była

obrona podstawowych praw Polski. Na krótko przed śmiercią

napisał on pełną pasji polemikę z poglądami Georga W. Keetona,

brytyjskiego prawnika i eksperta, który kwestionował prawa

Rzeczpospolitej do ziem wschodnich.

Trzeba pamiętać, że zarówno Bocheński jak i Giedroyc

krytycznie odnosili się do linii premiera Władysława Sikorskiego

jako nazbyt ustępliwej wobec Rosji. Z drugiej strony nie mieli

złudzeń co do możliwości odbudowy po wojnie niepodległego

państwa polskiego w przedwojennych granicach Rzeczpospolitej.

Jan Erdman wspomina, że Adolf Bocheński w chwili wybuchu

wojny niemiecko-sowieckiej oblał go kubłem zimnej wody mówiąc:

„Czy nie zdajesz sobie sprawy co się stało? Jeśli Niemcy wygrają

pomimo wszystko zginiemy. Jeśli wygrają alianci znajdziemy

się w sowieckiej orbicie”. Tekst Polska w polityce Stalina jest jedną

z pierwszych prognoz instalacji komunizmu w Europie Środ-

kowej. Bocheński przewidywał, że w pierwszej fazie komunizm

będzie przedstawiał się jako reżim pół-demokratyczny, gotowy do

współpracy z siłami reprezentującymi „burżuazyjny porządek”.

Uważał, że podstawowym zadaniem niezależnej polityki polskiej

zachęca do polityki, która w pierwszej kolejności liczy na własne siły,

do aktywności, która z wyprzedzeniem mierzy się z problemami

bezpieczeństwa. Dopiero na tle tych poglądów oceniać można

myśl Bocheńskiego, że zadaniem polskiej polityki zagranicznej

jest przedłużanie w czasie konliktu niemiecko-radzieckiego

i wyrażoną w książce gotowość do wspierania Niemiec jako pań-

stwa dążącego do konfrontacji ze Związkiem Sowieckim. Bocheń-

ski był bowiem przekonany o nietrwałości dobrych relacji z Niem-

cami i Rosją Radziecką po 1934 roku. Zakładał, że ekspansjonizm

niemiecki wróci poprzez podniesienie kwestii Śląska i Pomorza,

a jeszcze silnej był przekonany o nawrocie rosyjskiego imperiali-

zmu przeciw Rzeczpospolitej. Dlatego też poddawał krytyce teorię

równowagi, zakładającą utrzymanie pozytywnych relacji z oboma

sąsiadami ze wskazaniem na mocniejsze wsparcie dla słabszej

w tym czasie Rosji. W oczach Bocheńskiego strategia ta miała

pasywny charakter i nie rozwiązywała problemu niebezpieczeń-

stwa ponownego sojuszu dwóch mocarstw przeciwko Polsce.

W jego opinii Polska była krajem rewizjonistycznym, zaintere-

sowanym zasadniczą zmianą układu międzynarodowego wokół

siebie poprzez osłabienie jednego z dwóch potężnych sąsiadów.

W myśl tej koncepcji „relatywizacja” otoczenia międzynarodo-

wego miała być realizowana poprzez osłabienie Rosji Radzieckiej

i doprowadzenie do powstania nowych organizmów państwo-

wych, przede wszystkim niepodległej Ukrainy.

W Między Niemcami a Rosją wątek ukraiński zajmuje istotne

miejsce. Dostrzec można w nim pierwotny wyraz koncepcji poli-

tyki wschodniej głoszonej przez Jerzego Giedroycia po II wojnie

światowej, a zatem przekonanie, że niepodległa Ukraina jest

czynnikiem wspomagającym niepodległość Polski i że w naszym

book_OMP_Miedzy Niemcami.indd 10-11

2009-09-09 14:21:15

KAZIMIERZ M. UJAZDOWSKI

jest delegitymizacja tego projektu i „odgraniczenie się na każdym

kroku od Sowietów i nielicznych Polaków, którzy są zwolennikami

współpracy z nimi”. Był zdania, że sprawę polską trzeba związać

z obroną praw innych narodów ujarzmionych przez komunizm.

W tekście pada to kapitalne i wciąż aktualne zdanie: „Jeśli prag-

niemy żeby nasze hasła polityczne znalazły jakiś oddźwięk na

gruncie międzynarodowym, musimy stawiać je w płaszczyźnie

uniwersalnej”. Do końca życia uprawiał publicystykę najwyższej

próby, łączącą ambitne cele z politycznym realizmem. Jestem

przekonany, że każdy kto przeczyta tę książkę, przyzna rację

Józefowi Czapskiemu. W istocie Między Niemcami a Rosją to książka,

której żaden polityk polski nie powinien pominąć.

Między Niemcami

a Rosją

book_OMP_Miedzy Niemcami.indd 12-13

2009-09-09 14:21:16

Adolf Bocheński - Między Niemcami a Rosją.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: