Psychologia poznawcza s. 53-59.pdf

Psychologia Poznawcza

Zdominowała psychologów jeszcze bardziej niż behawioryzm. Teraz jest psychologia poznawcza wszystkiego

(emocji, społeczna, sportu itp.)

Początki:

1948 – sympozjum w Hixon na temat mózgowych mechanizmów zachowania

1975 – powstanie cognitive science – bardzo silnie oddziałuje to na psychologię poznawczą. Psychologia

poznawcza to szkoła psychologii a cognitive science to nowa dyscyplina naukowa, mająca składać do

kupy wszystko to, co wiadomo z różnych dziedzin na temat ludzkiego umysłu. Dla poznania człowieka

trzeba poznać ludzki umysł.

Rok później postanowiono na sympozjum – już nie ma behawioryzmu, a jest podejście poznawcze.

Cechy charakterystyczne teorii nurtu poznawczego:

•

Nowy strukturalizm – charakterystyczne dla wszystkich poznawczych i kognitywistycznych teorii

•

Nowy mentalizm – zainteresowanie umysłem, nieświadomymi procesami

poznawczymi

•

Teoria przetwarzania informacji i teoria metodologicznego solipsyzmu –

stosowanie metafory komputerowej umysłu. Słowo informacja jest słowem

obligatoryjny we współczesnej psychologii.

Współczesna alternatywa [?]: niektórzy uważają, że psychologia poznawcza ma już

się ku końcowi, a po niej będzie: teoria ekologiczna (procesów poznawczych)

(np.Ulric Neisser – wykracza poza podejście poznawcze - teoria systemów

percepcyjnych)

Strukturalizm (stary, lata 20-30) – powstał w językoznawstwie - podstawowe założenia ich metody do

badania języka (strukturalizm to przede wszystkim metoda badania różnych zjawisk):

- elementy całości nie są niezależne, ich cechy wynikają z miejsca w całości - system języka

semantycznego na każdym poziomie jest zawsze zorganizowaną całością. Jakaś zmiana wpływa na

całość – jak dodaje się nowe słowa, to zmieniają się też stare.

- struktura całości to wszystkie relacje łączące elementy – trzeba ustalić jakie w tej całości są

najmniejsze elementy, których nie ma sensu rozkładać na mniejsze części. Jak już wiadomo jakie są te

najmniejsze elementy, to trzeba badać relacje między nimi zachodzące.

- elementy i relacje między nimi tworzą system;

- odkrycie struktury to poznanie praw rządzących badanymi zjawiskami.

Ogólnie: trzeba założyć, że coś co badamy stanowi złożoną całość, wyróżnić elementy podstawowe tej całości

i ustalić wszystkie relacje jakie te elementy łączą.

Same struktury są dość proste, Trudność polega na tym, aby wyróżnić jej elementy.

Struktura jest systemem – jak się coś z niej wyrzuci to cały system musi się przeorganizować.

Strukturaliści dzięki takim badaniom ścisłym metodologicznie imponowali innym. Metodologię ich

przeniesiono więc do innych dziedzin. Do psychologii przeniósł ją Piaget.

Psychologia poznawcza przed kognitywizmem

Psychologia J. Piageta – jeden z pierwszych strukturalistów

Jako strukturalista musiał odpowiedzieć na pytanie co jest najmniejszym elementem

struktury ludzkiego umysłu. Doszedł do wniosku, że jest nim operacja, czasem

nazwana przekształceniem. Operacje bywają różne (np. tworzenie wyobrażenia

półkobiety-półryby czyli syreny, rozwiązywanie równań). Nie jest obojętne na jakim

materiale dokonuje się operacji. Operacje mogą mieć charakter czysto zewnętrzny,

wewnętrzny (wyobrażanie) lub mieszany (picie wody z butelki).

Gdy już ustalił co jest najmniejszym elementem struktury, to zaczął badać co się pojawia w jakim wieku.

Pojęcia:

Całość, system

Samosterowność

Przekształcenia

Asymilacja i akomodacja

Etapy rozwoju intelektualnego (opis strukturalistyczny): Strukturalizm PIageta był dość nietypowy.

Strukturaliści językowi uważali, że odkryte struktury się nie zmieniają. On miał raczej orientację biologiczną i

uważał, że się zmieniają.

•

Inteligencja sensomotoryczna, do 2 lat – nowe operacje zewnętrzne, fizyczne, powiązania tych

operacji między sobą; w tym okresie można łatwo metodami behawiorystycznymi, przez obserwację

badać co robi dziecko, ewentualnie dawać mu proste zadania. Manipulacje przedmiotami.

Inteligencja wyobrażeniowa (konkretna), od 2 do 11 lat – operacje na reprezentacjach – mogę

manipulować przedmiotami, lub wyobrazić sobie, że manipuluję (reprezentacje naoczne).

• Inteligencja formalna (symboliczna abstrakcyjna), od 11 do ok. 18 lat – operacje na abstrakcyjnych

reprezentacjach (pojęciach, sądach) nie związanych z naocznością.

Jego następcy wyróżniali też fazę 4, zw. z dorosłością.

Każdy etap ma dwie fazy: fazę przygotowawczą, fazę zrównoważenia struktur poznawczych (mamy więc 3

lub 6 etapów rozwoju intelektualnego).

W pierwszym etapie operacje, które może wykonać człowiek nie są jeszcze związane ze sobą w

system. Pojawiają się jakieś operacje, ale struktura, którą one tworzą nie jest jeszcze dojrzała,

zrównoważona. Gdy faza się kończy dochodzi do pełnego zrównoważenia struktury poznawczej – powiązania

wszystkich operacji ze sobą. (Niektórzy wyróżniają dwa podetapy tylko w środkowej fazie – tu przejście do

struktury zrównoważonej intensywnie badał Piaget.)

Operacja (albo przekształcenie) - Podstawowa jednostka struktur poznawczych

- najmniejszą jednostką systemu poznawczego jest operacja, może to być działanie na przedmiotach, lub

przekształcenie reprezentacji (wyobrażenia, sadu pojęcia)

Całość (System)

- elementy systemu są ze sobą powiązane, zmiana jednego pociąga zmiany innych, lub relacji miedzy nimi.

Asymilacja i akomodacja – pojęcia charakterystyczne dla Piageta

- system poznawczy pozwala na włączenie do niego nowych elementów (asymilacja), po wzbogaceniu systemu

ulega on zmianie (akomodacja).

Równowaga i samosterowność

Piaget za pierwszych strukturalistów uważał Gestaltowców, bo wyróżniali oni holizm – jedno z założeń

strukturalizmu J

Piaget ustalił jakie są główne osiągnięcia poznawcze na każdym z etapów.

W pierwszym etapie powstają pierwsze praktyczne „pojęcia” np. stałego przedmiotu. Pozwalają nam one

działać w przestrzeni. Jest do tego potrzebne na przykład pojęcie stałej przestrzeni, upływu czasu, granic

własnego ciała, stałego przedmiotu (szuka przedmiotu, który zniknął).

W drugim etapie możemy dokonywać jakiś operacji na zbiorach, które możemy sobie wyobrazić.

Później już nie trzeba było sobie wyobrażać nawet J

Do 2 roku życia dziecko nie wie jaka będzie kolejność

kolorystyczna koralików, gdy się je odwróci o 180 o . Aby móc

odpowiedzieć na pytanie musi mieć przedmiot i dokonać na

nim operacji. Później dziecko musi to sobie wyobrazić.

•

system poznawczy, pomimo zmian (asymilacji) pozostaje w równowadze

Na ostatnim etapie można już dokonywać takich

operacji intelektualnych. Czasami jednak tak

naprawdę musimy czasem korzystać z pomocy

zewnętrznej – kartki, formuły. Ale tym Piaget się już

nie zajmował.

Jednym ze źródeł psychologii poznawczej była psycholingwistyka, która pojawiła się w latach 50-60.

Już wtedy zadawano sobie pytanie co to są pojęcia.

Pierwsze skojarzenie: pojęcia – reprezentacje słów, których używamy w języku.

Psycholingwistyka odpowiadała na to pytanie za lingwistami. W znaczeniu słowa można wyróżnić

znaki semantyczne. Np. człowiek – to istota żyjąca, członek gatunku Homo sapiens. Psychologowie doszli do

wniosku, że znakom semantycznym odpowiada coś, co istnieje realnie w naszych umysłach. W wyróżnionych

składnikach semantycznych można wyróżnić kolejne składniki. Jak się porozkłada znaczenia słów, to dochodzi

się do pierwotnych cech, składników semantycznych, czegoś, co jest wrodzone, z czym przychodzimy na

świat. Stąd wzięła się koncepcja języka myśli, który pierwotnie, wyjściowo posługuje się tylko tymi

pierwotnymi cechami, które są później jakoś łączone.

Druga droga psychologii poznawczej jest taka, że wymyślano jak zorganizowany jest system

poznawczy człowieka. Stwierdzono, że składa się z pojęć usystematyzowanych hierarchicznie, na różnych

poziomach. Jeśli trzeba się poruszać między bardziej odległymi poziomami to zabiera nam to więcej czasu.

Potwierdzało się to w eksperymentach (Williams? – pytania o kanarka).

W pewnym momencie stwierdzono, że nie ma co tak fantazjować i trzeba zająć się konkretną nauką.

Była to psychologia poznawcza.

Powiązano psychologiczne wymysły z modelami komputerowymi fragmentów ludzkiego systemu

poznawczego. Wszystko musi się jakoś dać wymodelować informatycznie. Pierwsze takie próby były związane

z szyframi w czasie II wojny światowej.

Prehistoria kognitywistyki (cognitive science):

Allan Turing: W latach 30-tych podał definicje „obliczania” (proces manipulowania symbolami według z

góry ustalonych reguł).

Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski w 1932 rozpoczęli próbę złamania kodów

niemieckiej maszyny szyfrującej zwanej „Enigmą”.

Podjęli próbę skonstruowania działającej kopii „Enigmy” nie znając samej maszyny przyjmując (i

zmieniając) jednak hipotetyczne założenia na temat jej konstrukcji i porównując szyfrowane przekazy

niemieckie z przekazami jakie wychodziły z polskiej kopii „Enigmy”. Podobieństwo przekazów i ich

sensowność było wskaźnikiem trafności przyjętych założeń.

Pracowali w Polsce , a po wybuchu wojny we Francji i Anglii , tam ostatecznie skonstruowano kopię

„Enigmy, która była funkcjonalnym odpowiednikiem oryginału – rezultaty działania obu maszyn

(szyfrowanie i odszyfrowywanie meldunków) były identyczne.

Było to równoznaczne z możliwością łamania wszystkich kodów niemieckich.

Tak jak oni nie wiedzieli jak jest zbudowana Enigma, tak my nie wiemy jak jest zbudowany ludzki

umysł. Należy więc próbować i budować modele i sprawdzić, który da takie same efekty po obróbce jakiś

danych jak nasz umysł. Do tej pory porządnie się udało wymodelować taką część umysłu w maszynach

cyfrowych, która jest odpowiedzialna za obliczanie (operacje arytmetyczne, rozumowanie formalne). Gorzej

było z tymi operacjami poznawczymi, które wydają się prostsze – np. rozpoznawanie wzorów. Aby to

osiągnąć, trzeba było zmienić jakieś założenia. Jeśli komputer będzie rozpoznawał dźwięki mowy to znaczy, że

mamy w nim funkcjonalno-strukturalny odpowiednik tej części naszego umysłu, która jest odpowiedzialna za

rozpoznawanie dźwięków mowy.

I to jest ta psychologia poznawcza i metafora komputerowa J

„Cognitive Science” (CS) - nowa dyscyplina naukowa integrująca wiedzę psychologii , filozofii , teorii sztucznej

inteligencji, antropologii … na temat procesów poznawczych.

Metodologiczny solipsyzm – podstawowe założenie CS mówiące:

„Żaden stan psychiczny nie zakłada istnienia innych indywiduów poza podmiotem, któremu ten stan się

przypisuje”, prowadzi to do strategii badawczej zakładającej, że dla poznania umysłu, wystarczy badanie

samej struktury umysłu, a stany umysłowe są „nieprzeźroczyste”.

Jeśli człowiek składa się ze stanów psychicznych/umysłowych to dla poznania czym one są, trzeba poznać

związki między różnymi stanami, czyli strukturę umysłu.

To, że jest świat, to się nie liczy dla psychologa poznawczego i kognitywisty nie liczy, bo ten świat zawsze się

jawi w danym umyśle w postaci reprezentacji. Jak już te reprezentacje są, to dopiero to interesuje psychologa

poznawczego.

Nieprzeźroczystość:

Stany umysłowe w postaci sądu „Edyp poślubia Jokastę” i „Edyp poślubia swoją matkę” są stanami

umysłowymi o innej treści, tak długo, jak długo w danym umyśle nie ma zapisu „Jokasta, to matka Edypa”.

W pierwszym etapie kognitywizm próbowano cybernetycznie modelować stany ludzkiego umysłu na

poziomie psychologicznym (dostępnym introspekcyjnie, modelowano reprezentacje). Szybko okazało się, że

nie da się tego wymodelować na poziomie psychologicznym.

Ludzki mózg szacunkowo zawiera 10 10 neuronów , z których każdy ma około 10 4 wejść

synaptycznych.

Liczba możliwych układów takich struktur wynosi około: 10 10 17 jest to inaczej „liczba niezmierna” - 10 110

pomnożona przez siebie dziesięć tysięcy trylionów razy, czyli liczba prawdopodobnie większa od liczby

atomów we wszechświecie , a zapisanie jej (jako jedynki z zerami) wymagało by wydrukowania około dwustu

miliardów książek.

Czyli idealnego, pełnego modelu nigdy nie zrobimy. Ale niektórzy cały czas twierdzą, że można

poznać ludzkie umysły obserwując modele.

CS i Cneuroscience opierają się cały czas na regule metodologicznego solipsyzmu.

A co zastąpi poznawczą jak jej era się wreszcie skończy?

Podejście ekologiczne: Ekologiczna teoria procesów poznawczych – ma to już swoje korzenie:

Podejście ekologiczne w psychologii percepcji (sformułowane w latach 40 –tych):

James J. Gibson:

Miał przygotować program szkoleń pilotów tak, aby piloci mogli szybko orientować się w nieznanym terenie.

Neuronauka (cognitive neuroscience)

Tworzona od lat 80-tych nowa dyscyplina będąca połączeniem neurologii i teorii sztucznej inteligencji

próbująca tworzyć komputerowe symulacje działania części (a docelowo całości) mózgu.

Percepcja jest procesem bezpośrednim, któremu nie musza towarzyszyć procesy interpretacji danych

sensorycznych polegające na odwoływaniu się do „reprezentacji”, jest częścią działania określonego

organizmu w określonym środowisku i z określonym celem.

Spostrzegający organizm szuka w otoczeniu określonych jego cech, cech, które pozwalają mu działać i

uzyskać cel. Nazywa się je „affordances” , nie reprezentacje lecz obiektywne cechy środowiska.

Stałość spostrzeżeń jest efektem zdolności wyodrębniania z otoczenia „niezmienników” strukturalnych lub

transformacyjnych.

Gibson w swojej teorii w ogóle nie posługiwał się pojęciem reprezentacji. Nie można tworzyć teorii

percepcji w ogóle. Ważne jest po prostu działanie, w skład którego wchodzi pewna orientacja wobec celu,

którą można nazwać percepcją. Reagujemy tylko na wybrane cechy otoczenia w danym momencie.

Affordances – pewne cechy środowiska, które na coś pozwalają, na konkretne działanie w danym momencie.

Zdolność do spostrzegania zależy od biologicznych gatunkowych cech tego organizmu.

Stałość spostrzeżeń:

Nasz system percepcyjny sprawia, że jesteśmy

przygotowani do wielu czynności bez

zastanawiania – np., określanie wielkości

przedmiotów. Na łące widzimy dwa konie i chcemy

ocenić, który jest większy. Musimy mieć informacje

o średniej wielkości przedmiotu i odległości od nas.

Gibson uważa jednak, że percepcja jest

znacznie prostsza i nikt nie szacuje odległości żeby

ocenić wielkość. Podstawą decyzji czy konie są tej

samej wielkości czy nie, jest pewna proporcja

odcinków w naszym polu widzenia. Pole widzenia można potraktować jako płaszczyznę, na której

porównujemy pewne proporcje. Nie oceniamy ich, tylko szacujemy.

Informacja jest więc pewną strukturą pola widzenia, proporcjami w tym polu. Tylko to jest potrzebne do

wyjaśnienia na czym polega prawo stałości wielkości i spostrzeganie wzrokowe.

Niezmienniki strukturalne – pewne całe proporcje należą do niezmienników.

Percepcja ma charakter dynamiczny i istnieją niezmienniki

transformacyjne. Leci w naszym kierunku taki przedmiot. Następuje pewna

transformacja – środkowy punkt się nie zmienia, przedmiot staje się coraz większy

– jego krawędzie oddalają się w kierunku krańców pola widzenia -> zaraz będzie

zderzenie.

Są to takie transformacje, że od razu wiemy co zrobić, bo są dla nas jasne.

Percepcja jest nierozerwalne związana z działaniem.

Ekologiczna teoria percepcji – dostosowujemy działanie do tego co spostrzegamy.

Percepcja kończy się i zaczyna na poziomie sensoryczny.

Teoria ta unika, odbywa się bez pojęcia reprezentacji (np. roślina pnąca rosnąca w kierunku podpory).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: