Psychologia J
Psychologia wyodrębniła się, jak inne nauki humanistyczne w XIX wieku. Czemu teraz?
Był to wiek, w którym realizowano model nauki, który wypracowano w nowożytności. Był to okres, kiedy rozwijała się technika, ale nie było jeszcze widocznych negatywnych aspektów tego rozwoju technicznego (zanieczyszczenia środowiska, im bardziej zaawansowana technologia tym głupszy może być jej użytkownik J). To, że rozwój techniczny ma różne oblicza to wiedza XX wieku. Wtedy było przypuszczenie, że technologia rozwiąże wszystkie problemy (widać to w literaturze).
Pojawia się w połowie wieku rozumienie choroby psychicznej – niezależna od woli niemożność rozeznania sytuacji i kierowania własnym zachowaniem.
Nauka o człowieku tylko w niektórych sprawach była zaawansowana. Było jeszcze dużo do zrobienia.
W 1879 roku powstaje w Lipsku laboratorium Wundta
Metody stosowane w przyrodoznawstwie doprowadziły do niezwykłego rozwoju tych dziedzin. Nauki humanistyczne powinny były z nich czerpać. Jednak niektórzy uważali, że nauki humanistyczne powinny być badane inaczej, bo tu prawa zmieniają się wraz z historią (w fizyce nie).
Jak badać to co humanistyczne? Są dwie odpowiedzi:
· Inaczej niż w naukach przyrodniczych
· Tak samo – scjentyzm – jest jeden uniwersalny model nauki
- pozytywizm
Model scjentystyczny: August Comte (1798-1857) ojciec socjologii, twórca filozofii pozytywnej (taki poprawiony empiryzm). Zaczął formułować reguły uprawiania nowej wersji empiryzmu. Dla niego i innych scjentystów istnieje tylko jeden model nauki. Nauki różnią się tym, że mniej lub bardziej od tego modelu odstają, lub mają inny przedmiot zainteresowań.
Filozofia pozytywna:
- zajmuje się przedmiotami rzeczywistymi (materialnymi)
- ma polepszyć jakość życia
- ustala wiedzę pewną (wcześniej filozofia badała to, czego nie wiadomo na pewno)
- bada ścisłe kwestie, metodami ścisłymi
- nie ogranicza się do krytyki
W XIX wieku filozofowie mieli taką refleksję historyczną. U niego widać to szczątkowo. Fazy rozwoju ludzkości:
· teologiczna (mitologiczna) – do momentu filozofii greckiej (systematycznej)
· metafizyczna (spekulatywna) – trochę krytycyzmu i pewien porządek w rozumowaniu, czyli to co klasyczne, ale jeszcze nie eksperymentowanie, a podejście teoretyczne
· pozytywna (od Comte’a)
Dychotomiczna klasyfikacja nauk
- nauki abstrakcyjne (fizyka, chemia) – formułują prawa ogólne
- nauki konkretne (mineralogia, geografia, historia) – indywidualne, konkretne przypadki, tu się praw ogólnych nie stosuje, lub bardzo mało
Hierarchiczna klasyfikacja nauk
· matematyka (bada wszystko) – królowa nauk, bo ma najszerszy przedmiot opisu – może dotyczyć wszystkiego
· astronomia (bada wszystkie ciała) – bada wszystko co materialne
· fizyka i chemia (bada ciała na Ziemi) – to co materialne i istniejące na ziemi
· biologia i socjologia (bada ciała żywe) – wszystko fizyczne na ziemi i ożywione
Socjologia i socjologia wiedzy:
Wiedza o faktach jest pewna ale zależy od podmiotu (w społeczeństwie niewidomych nie powstałaby astronomia).
Rozważania teoretyczne to wytwory umysłu przeznaczone do zaspokojenia naszych potrzeb.
Była jeszcze opcja, że nauki humanistyczne badają coś, co się historycznie zmienia, więc musi to być badane w inny sposób.
Model humanistyczny : Wilhelm Dilthey (1833-1911)
„Filozofia życia” (czyli kultury i duchowości). Człowieka pojmował przede wszystkim jako kształtowanego przez kulturę. Nauki o duchu (humanistyczne) to przede wszystkim te, które zajmują się miejscem człowieka w kulturze i wpływem kultury na niego.
Modyfikacja podziału D. Windelbanda na nauki nomotetyczne i idiograficzne (mniej więcej to samo co nauki abstrakcyjne i konkretne): Podział na nauki o duchu i nauki przyrodnicze.
· Nauki nomotetyczne, np. astronomia - Planety i ich orbity odkryto zanim można je było zobaczyć – odwoływanie się do praw ogólnych i jakiś szczególnych sytuacji.
· Nauki idiograficzne, np. humanistyczne, historia, geografia - interesują się trochę prawami ogólnymi, ale przede wszystkim przypadkami szczególnymi.
Humanistykę i przyrodoznawstwo różni metoda a nie przedmiot badań. Różny jest też cel
· Wyjaśnianie (nauki przyrodnicze) – prawa ogólne
· Rozumienie (nauki humanistyczne) – metoda badania przez rozumienie zaczęła się kształtować w okresie reformacji – może niekoniecznie trzeba przyjmować rozumienie Pisma Świętego jakie przedstawia kościół. Wierny sam powinien dojść do jakiś wniosków, sam czytając Biblię. Może dojdzie do innych wniosków, a nawet jak do takich samych, to będzie to jego zasługą. Taka metoda została później nazwana hermeneutyką. Fragment Pisma Świętego należy zrozumieć szerzej, przemyśleć w kontekście całości. Jak lepiej rozumiemy partie, to lepiej rozumiemy też całość. Koło hermeneutyczne – tak w kółko: od szczegółu do ogółu i później powrót do szczegółu, bo mamy już inne rozumienie.
Korzystał z tego Freud: pojedyncze zjawisko trzeba zinterpretować w szerszym kontekście.
Rozumienie jest to interpretowanie pewnych pojedynczych rzeczy w kontekście. Im więcej tych kontekstów tym rozumienie jest lepsze. Nie chodzi w nim o powiedzenie ostatniego słowa. Nie uznaje się tu, że tylko jedna interpretacja jest prawdziwa jak w wyjaśnianiu. Rozumienie – przeinterpretowanie czegoś w szerszych kontekstach. Im więcej tych kontekstów tym nasze rozumienie jest lepsze.
Największa zdobycz ludzkości to świadomość historyczna.
Fakty społeczne zmieniają się historycznie
Psychologia
Nie powinna być asocjacjonistyczna ani atomistyczna
Podstawowy termin: metoda hermeneutyczna
Psychologia wybrała raczej drogę Comta i wyjaśnianie, nomotetykę(?)
Model scjentystyczny i przykłady jego zastosowania
Psychologia matematyczna i eksperymentalna – początki
J. F. Herbart (1776-1841) – twórca pedagogiki
Poglądy zaczerpane z empiryzmu.
Układ nerwowy jest pośrednikiem pomiędzy duszą i ciałem, dusza nie ma innych zdolności poza dążeniem do zachowania równowagi.
Życie psychiczne zaczyna się od odbierania wrażeń, które są zapamiętywane, powstają spostrzeżenia. Łączy się to w wyobrażenia twórcze, sądy, pojęcia.
Życie psychiczne można opisać jak atomy, które się rozdzielają i łączą, na zasadzie praw asocjacji, czyli skojarzeń. Pierwszy model psychiki był więc modelem asocjacjonistyczno-atomistycznym. (Pierwsza psychologia była psychologią instropekcyjną, a jednocześnie asocjacjonistyczno-atomistyczną).
Wyobrażenie to ślad spostrzeżenia. Wyobrażenia przyciągają się lub odpychają, mają różną siłę.
Stany psychiczne są kombinacja wyobrażeń.
Zależności pomiędzy nimi można wyrazić matematycznie, istnieje „mechanika wyobrażeń”.
W miejscach pracy umysłowej powinien panować spokój i cisza – gdy dociera do nas hałas, to odpycha to nasze wspomnienia, wyobrażenia.
Apercepcja – doświadczenie wpływa na nasze spostrzeżenia/doświadczenia obecne:
Formowanie się nowych wyobrażeń zależy od tego co już jest w psychice.
Wiemy, że to co widzimy, jest widziane lepiej, szybciej, dokładniej jeżeli mamy maskę apercepcyjną, która nam się z tym kojarzy (np. doświadczony lekarz szybciej dostrzega objawy choroby).
TAT – test apercepcji tematycznej to wykorzystuje.
G. T. Fechner (1801-1887)
20 października 1850 r. przeżył wizję, która przekonała go, że można połączyć w jedno świat materii i psychiki i wszystko opisać matematycznie. Potem zaczął eksperymentować i odkrył coś co nazywa się prawem Webera-Fechnera: Aby siła wrażenia rosła w postępie arytmetycznym siła bodźca musi zwiększać się w postępie geometrycznym.
Jak mamy małe ciężarki to dostrzeżemy mniejszą różnicę między nimi niż jak mamy duże ciężarki.
Wilhelm Wundt (1832-1920)
Okres heidelberski (1857-74) – formułowanie programu badań laboratoryjnych: programu realizowanego w Lipsku po założeniu laboratorium. Jak już inni zajęli się psychologią eksperymentalną w Lipsku, to on zmienił poglądy.
Po okresie heidelberskim Wundt uważał:
- psychologia eksperymentalna nie ma większej przyszłości (zakładał, że większe znaczenie będzie miała psychologia różnic międzykulturowych),
- psychologia nie powinna być całkowicie oddzielona od filozofii (mimo tego, że dzięki niemu psychologia od filozofii się oddzieliła).
Co w Lipsku badano:
Apercepcja:
Uwaga skierowana na bodziec prowokuje szereg czynności psychicznych uaktywniających ślady bodźców podobnych, co wydłuża przebieg procesów psychicznych.
W tym laboratorium były przyrządy typowe dla fizjologów, ale wtedy to było okej, bo przyjmowano wizję psychiki Herbarta (atomy).
Badano reakcję prostą wykonywaną na jakiś bodziec. Zauważono, że czas wykonania tej reakcji zależy przede wszystkim od nastawienia osoby badanej (ważne jest czy myśli o bodźcu czy o reakcji). Szybciej – gdy osoba badana nie myślała o bodźcu. Bez nastawienia nie uruchamia się faza percepcyjna (teraz wyniki są odwrotne).
Elementy świadomości (te 3 kategorie zjawisk psychicznych przetrwały prawie do dzisiaj):
· Wyobrażenia i pojęcia – najpierw są jakieś przedstawienia: Mamy myśli obrazowe i werbalne („ale ładna pogoda”).
· Uczucia – do przedstawień dodaje się ocenę emocjonalną
· Akty woli – jeśli coś oceniam negatywnie lub pozytywnie to jest to motywacją do jakiegoś konkretnego działania.
Taki podział jest zgodny z obowiązującą w tym czasie koncepcją życia psychicznego – najpierw tworzę wyobrażenia, dodaję do nich uczucia itd.
Paralelizm psychofizyczny:
- Zjawiska fizjologiczne i psychologiczne przebiegają równolegle, nie ma pomiędzy nimi zależności przyczynowych.
Psychika jest nie przestrzenna, a materia przestrzenna (dziś twierdzi się, że psychika jest przestrzenna, bo wyobrażenia są przestrzenne). Nie mogą więc one na siebie oddziaływać. Jest to teoria Leibinza J
Początki teorii testów
Alfred Binet (1857-1911) – twórca psychometrii J
1904 francuski Komitet do spraw Publicznego Nauczania powierzył mu zadanie odróżnienia dzieci źle uczonych i zaniedbanych od dzieci opóźnionych w rozwoju umysłowym. Można sprawdzić jakie zadania jest w stanie wykonać większość dzieci w danym wieku. Sprawdza się zadania dla jakiego wieku robi dane dziecko (stosunek wieku umysłowego do wieku życia: 100= prawidłowy rozwój).
W efekcie powstał pierwszy test inteligencji i pojęcie ilorazu inteligencji.
Pierwsza dopracowana skala do mierzenia inteligencji to skala Bineta-Simona.
Początki statystyki w psychologii - Galton promował statystykę w różnych naukach
Francis Galton opublikował w 1872 roku pracę
„Statystyczne badania skuteczności modlitwy”.
Ludzie modlą się o różne rzeczy. Duchownym wypada się modlić tylko o długie życie i zdrowe. Jak porówna się długość życia duchownych i zwykłych ludzi to będzie wiadomo czy modlitwy są skuteczne J Ale tak niestety nie wyszło.
Później myślał, że jak za jedną osobę (np. fajnego władcę) modli się dużo osób, to może to pomaga, ale też się okazało, że nie.
Psychologia introspekcyjna
Psychologia introspekcyjna - czyli psychologia świadomości
· Trwała od 1879 (a właściwie nawet wcześniej) aż do II wojny światowej
· Uznawała, że poza innymi metodami naukowymi, w psychologii ważna jest też metoda introspekcji (analizowania tego, co się dzieje we własnej psychice)
· Miała w Europie trzy kierunki związane z trzema koncepcjami świadomości. Są to:
1. Psychologia atomistyczno-asocjacjonistyczna (najstarsza, od XVII-XVIII wieku w filozofii)
- Osadzona w empiryzmie
- Na początku są spostrzeżenia, później w wyniku łączenia atomów powstają różne skomplikowane zjawiska psychiczne; wszystko można poznać dowiadując się jakie to są atomy i jak się ze sobą łączą
2. Psychologia Gestalt – psychologia całości
- Pojawiła się w latach 20-30
- Porzucono myśl o atomach
- Zaczęto myśleć o tym, że są całości psychiczne
3. Psychologia aktów intencjonalnych (istniała w zasadzie tylko Europie Środkowej, także w Polsce międzywojennej, rozwijała się prawie od początku).
- taka lokalna psychologia (miejscem i czasem)
W pierwszej dekadzie XX wieku pojawił się kryzys 1. Pojawiło się przekonanie, że coś z tym modelem jest nie tak. Ten kryzys powstał dzięki szkole wuirzburskiej, gdzie nie wymyślono nic specjalnego, ale porzucono w końcu badania procesów percepcyjnych, na rzecz badania złożonych procesów myślowych – myślenia ukierunkowanego. Ludzie mieli rozwiązywać zadanie i jednocześnie dokonywać introspekcji.
Szkoła würzburska (jest pomostem pomiędzy atomizmem i psychologią Gestalt). Odkrycia szkoły:
· Istnienie „tendencji determinującej” i „czystych myśli” (nieucieleśnione w obrazy ani słowa myśli). Osoby badane relacjonowały, że na początku rozwiązywania zadania pojawiało się coś, co nie ma charakteru obrazu ani myśli werbalnej (czyli nie powinno istnieć), jest jakimś niewyobrażalnym przeczuciem rozwiązania. Jest to taka tendencja determinująca, która pociąga za sobą sposób myślenia, mimo tego, że tego właściwie jeszcze nie ma. Nie zgadzało się to z teorią, że wszystko najpierw musi istnieć w zmysłach – rozwiązanie w zmysłach pojawia się dopiero jak coś rozwiążemy :)
· Ograniczenie działania „praw asocjacji”. Tu nie ma zachowanych tych praw asocjacji.
No ale ta szkoła odrzuciła tylko atomizm i asocjacjonizm, jednak nie przyniosła nic nowego.
Był tam Ach, który pokazał, że to nie o asocjację w psychice chodzi – przenoszą się w psychice jakieś nasze skojarzenia, nastawienia.
Psychologia postaci – pojawiła się dlatego, że część jej twórców była fizykami i stworzyli taki model psychiki, który jest oparty na teorii pola fizycznego. Pole oddziałuje na elementy tak, żeby nadać fragmentom jakąś ostateczną, zorganizowaną, uporządkowaną postać. Uważali, że podobnie jest z polem świadomości: ma tendencję do tego, aby nadawać temu, co się w nim znajdzie strukturę zamkniętą, prostą, dojrzałą (jak pokażemy 3 kreski, to my to widzimy jako trójkąt).
Ernst Mach (1838-1916) - był głównie fizykiem i filozofem
Christian Ehrenfelds (1859-1932)
Wolfgang Köhler (1887-1967) – badał małpy
W pracy „The Mentality of Apes” z 1921 roku przedstawił wyniki badań nad „wglądem” (nagłe przeorganizowanie pola spostrzeżeniowego) u szympansów.
Małpy rozwiązywały zadania przez wgląd. Miały zdobyć banana, który jest poza klatką. Ma do dyspozycji kij bambusowy. Małpa najpierw siada i się zastanawia, a później przyciąga sobie banana. Badacz twierdzi, że problem się rozwiązuje małpie – nagłe przeorganizowanie pola spostrzeżeniowego małpy (łączenie tego co małpa widzi i wie, aż „zobaczy” w myślach nowe rozwiązanie w dojrzałej, pełnej postaci).
Całości dążą do tego, żeby być jak najprostsze, jak najtrwalsze.
Ad. 3 – Psychologia aktów intencjonalnych - silnie rozwijała się w Polsce – jej twórcą był Kazimierz Twardowski
Psychologia w Polsce (poza szkołą lwowsko-warszawską) – Ci, co nie należeli do tego nurtu, a też coś osiągnęli i zasłynęli na świecie:
Julian Ochorowicz (1850-1917)
...
psychUW