Starzec – Senecio w dawnej medycynie
Rodzaj starzec – Senecio należy do rodziny złożonych – Compositae (Asteraceae). W medycynie naturalnej wykorzystywano głównie 3 gatunki: starzec jakubek Senecio jacobaea L. i starzec zwyczajny – Senecio vulgaris Linne i starzec szerokolistny – Senecio plathyphyllus DC. /de Candolle/ (ros. Крестовник широколистный) – obecnie rozdzielony na nowe gatunki.
Starce - Senecio straciły znaczenie w medycynie ze względu na zawieranie alkaloidów pirolizydynowych (Pyrrolizidinalkaloide; ang. pyrrolizidine alkaloids), które działają mutagennie, kancerogennie i hepatotoksycznie, co stwierdzono doświadczalnie na zwierzętach, używając czystych form alkaloidów. W latach 80 używałem nalewkę i napar z ziela starca jakubka jako środek rozkurczowy (spasmolyticum); od 20 lat nie zbieram tej rośliny i jej nie używam. Nie jestem osobą, która potępia stosowanie starców w fitoterapii, uważam, że jeśli mamy wiedzę na temat właściwości toksykologicznych alkaloidów pirolizydynowych to należy ją przyjąć i zawsze uwzględniać przy dobieraniu preparatu ziołowego. Ze swojej strony odradzam zażywanie Senecio przez dłuższy czas. Nie nadaje sie ta roślina do kuracji długotrwałych.
Dlaczego więc używam inne zioła mające alkaloidy pirolizydynowe a przy starcach proponuję zachować rozwagę? Inne zioła, typu żywokost, lepiężnik, podbiał, żmijowiec, ogórecznik, farbownik mają małą zwartość tych alkaloidów, śladową, nie mającą znaczenia. Starce – Senecio zawierają 0,2-1% i więcej alkaloidów pirolizydynowych.
Działanie hepatotoksyczne Senecio zostało zgłoszone naukowo już w 1920 r, w latach 50 ustalono przemiany alkaloidów pirolizydynowych i powstawanie toksycznych metabolitów.
Universität Zürich, Institut für Veterinärpharmakologie und-Toxikologie w ramach projektu CliniPharm/CliniTox http://www.vetpharm.uzh.ch/ w Szwajcarii udostępnił wyniki badań dotyczące skutków zatrucia zwierząt zielem Senecio.
Senecio vulgaris L. – starzec zwyczajny (ang. Groundsel; szwajc./niem. Gemeines Greiskraut, Gemeines Kreuzkraut; fr. Senecon vulgaire; ital. Senecione comune; retorom. Sanetsch cumin) w fitoterapii szwajcarskiej, austriackiej i niemieckiej to stary środek przeciwrobaczy, przeciw kolkom (przeciwko bolesnym skurczom; spasmolyticum), zmniejszający nadmierne krwawienia miesiączkowe; znoszący przykre parcie na mocz, kołatanie serca i ułatwiający wydalanie złogów moczowych oraz żółciowych. Stosowano napar z suchego (ok. 10 g) lub świeżego ziela (30 g świeżego na szklankę), ponadto nalewkę/intrakt na suchym lub świeżym zielu 1:5, alkoholu 40-70%: 40 kropli kilka razy dziennie. Macerat i papka ze świeżego ziela przyspieszają gojenie ran oraz wyprysków. Nalewka/intrakt obniżają ciśnienie tętnicze krwi. Surowcem jest ziele lub same liście – Herba seu Folium Senecionis. Składnikami czynnymi są alkaloidy: senecjonina = senecionine, senecifilina = seneciphylline,
Senecio plathyphyllus DC. – starzec szerokolistny zyskał sławę w medycynie dzięki radzieckim uczonym. Alkaloidy tego gatunku posłużyły do wyrobu leku rozkurczowego (krystaliczna l-platyfilina C18H27NO5) zawierającego dwuwinian platyfiliny – Platyphyllinum bitartaricum. Platyfilina działa ponoć 20 razy silniej rozkurczowo niż atropina. Dwuwinian platyfiliny podawano w dawce 10 mg 2-3 razy dziennie. Starzec szerokolistny i platyfilinę podawano przy kolce żółciowej, jelitowej, żołądka i nerkowej oraz przy stanach skurczowych naczyń krwionośnych. Tinctura Plathyphylli 1:5 – 40 kropli 1-3 razy dziennie, zależnie od potrzeby. Z rośliny pozyskiwano kłącze z korzeniami – Rhizoma cum radicibus Seneionis plathyphylli.
Senecio jacobaea Line – starzec Jakubek (ang. common ragwort; szwajc./niem. Jakobs Greiskraut, Jakobs Kreuzkraut; fr. Senecon jacobee; ital. Senecione di San Giacomo; retorom. Sanetsch da son Giachen) stanowi źródło ziela – Herba Senecionis jacobaeae (niem./szwajc. Jakobskraut, Spinnenkraut, Großes Kreuzkraut; ang. St. James Wort; fr. Herbe St. Jacques). Z ziela świeżego sporządzano napar – Infusum biorąc ok. 30 surowca świeżego na szklankę wrzątku – 2 razy dziennie po szklance (albo 5-10 g suchego ziela na szklankę wrzątku); nalewkę – Tinctura Jacobaeae 1:5 na spirytusie – 1-3 razy dziennie po 40 kropli. Środek rozkurczowy, hamujący nadmierne krwawienia miesiączkowe, znoszący kolki, skurcze jelit, obniżający ciśnienie krwi, moczopędny i pobudzający czynności wątroby. Paradoksalnie w tradycyjnej medycynie naturalnej ziele jakubka było polecane przy chorobach wątroby, a zewnętrznie w leczeniu nowotworów, wyprysków i trudno gojących się ran. Zawiera alkaloidy – 0,2% w suchej masie (np. senecjonina, senkirkina, retrorsyna = retrorsin, jakobina, jakozyna); do 2,5% olejku eterycznego, ok. 4,8% soli mineralnych (sporo fosforu), inulinę, flawonoidy (rutyna).
Stary niemiecki środek Kruziflora (herbatka do parzenia) zawierała w składzie starzec gajowy (zawiera alkaloid fuchsysenecjoninę – Fuchsisenecionin) – Senecio nemorensis, ssp. fuchsii C. Gmelin i był polecany w leczeniu cukrzycy. Starzec gajowy – Senecio nemorensis L., podgatunek Fuchsa (ssp. fuchsii Gmelin) został oceniony przez Komisję E w monografii nr 138 z 27 VII 1990 r. Zgodnie z opinią Komisji E surowiec nie powinien być stosowany w lecznictwie z powodu zawartości toksycznych alkaloidów i braku udokumentowania skuteczności środka.
Przeciwwskazania: ciąża, laktacja. Zioło działa teratogennie. Nie podawać zwierzętom (daje objawy zatrucia, wywołuje zaburzenia żołądkowo-jelitowe i marskość wątroby, magalocytoza, obrzęk przewodów żółciowych i trzustki).
Dawka śmiertelna dla koni i bydła: 50-200 g/kg masy ciała; drobiu: 50 g/kg masy ciała; szczurów – zależnie od rasy 50-500 g/kg masy ciała.
xarxar