22
Wespazjan Hieronim Kochowski
DZIEŁO BOSKIE ALBO PIEŚNI WIEDNIA WYBAWIONEGO I INSZYCH TRANSAKCYJEJ WOJNY TURECKIEJ W ROKU 1683 SZCZĘŚLIWIE ROZPOCZĘTEJ
Najaśniejszemu Panu a Panu Aleksandrowi z łaski Bożej Królewiczowi Polskiemu
autor zdrowia dobrego życzy
I
Do kogóż słuszniej obrócić się miały
Wybawionego Wiednia moje rymy,
Jeno do ciebie, wielkiego, wspaniały
Rodzica synu, następco estymy,
Cny królewicze. Ty, choć niedojrzały
Wiekiem, już gromisz tureckie olbrzymy,
Samym imieniem straszny. Cóż gdy w pole
Ruszysz — o zadrży Konstantynopole!
II
Poznaći w dziatkach, z których będą męże,
Wynika na wierzch czerstwość przyrodzona;
Czaczkiem go nie tul, ale daj oręże,
Zaraz Achilla uwodzi Bellona.
Jeszcze w kolebce Annibal gniótł węże,
Choć młodo, poznać z humoru Katona,
Aleksandrowi należyta chwała,
Że przed inszymi dosiadł Bucefała.
III
Lecz na cóż dawne wzbudzać kawalery,
Co późnym wiekom pobudką do cnoty?
Dość, żeś ojcowskiej żywy abrys cery
Wstępując w jego chwalebne przymioty.
Ty, da Bóg, z nim wraz tureckiej Chimery
Strącisz poroże, a wróciwszy złoty
Wiek chrześcijaństwu, ku jego pociesze,
Z znakami pójdziesz ku arabskiej Mesze.
IV
Nadzieja w Bogu, iże w jego ślady
Wstąpisz i z chuci, i prawem dziedzicznym,
Jego cię ze snu obudzą przykłady,
Które przeczytasz w wierszu heroicznym,
Abyś tym wzorem turskie Enkelady
Na upad konał bojem ustawicznym,
A tak Ottoman tę będzie miał chlubę,
Z rąk Aleksandra, iże odniósł zgubę.
Waszej Królewskiej Mości Pana
Mego Miłościwego
uniżony sługa
Wespazyjan Kochowski
z Kochowa, dworzanin J. K. M.
AD MAJOREM DEI GLORIAM
PIEŚNI WIEDNIA WYBAWIONEGO SZCZĘŚCIEM I MĘSTWEM NIEZWYCIĘŻONEGO MONARCHY JANA III KRÓLA POLSKIEGO WIELKIEGO KSIĄŻĘCIA LITEWSKIEGO, ETC. ETC. ETC. ROKU PAŃSKIEGO 1683
Możnego Króla wiekopomne dzieła
Ojczystym rymem wspomni Klijo chętna,
Które lub sława światu ogłosiła,
Jednak potomność niech będzie pamiętna,
Jako posoki bisurmańskiej siła
Z jego przywodu leje szabla skrzętna,
Kędy przeszedszy Odry i Dunaje
Piorunem wojny poganom się staje.
Klijo, nie ty, co w dwójwierzchym Parnasie
Pierwsza przodkujesz w dam dziewiętnych gronie,
A doświadczonych głów przy mądrej prasie
Otaczasz wieńcem wawrzynowym skronie;
Ale ty Panno, któraś Boga w czasie
Zrodziwszy siedzisz w gwieździstej koronie,
Ty mi bądź Klijo, ty mi w tym usiłku
Dodaj stów Panno, dodaj i posiłku.
Idzie tu o cześć, idzie i o wiarę
Syna twojego, nam drogie klejnoty,
Które kiedy by Turczyn przebrał miarę
W swej nadętości, nie uszły sromoty.
Zniósłby w świątnicach bezkrewną ofiarę
I katolickich obrzędów prostoty,
A na to miejsce tyran rozdrażniony
Wprowadziłby nam brzydkie zabobony.
O nie dopuścisz! aby kiedy twoje
Dziedzictwo burzył naród ten wszeteczny;
Uprosisz ducha zgody, a na boje
Serce odważne i umysł stateczny,
A uśmierzywszy wnętrzne niepokoje
Chrześcijańskimi między pany wieczny
Skojarzysz związek. Niechaj co się kłócą
Z sobą, te siły na Turki obrócą.
V
Niechaj kornetów ognie niełaskawe
Nam szczęścia, Turkom zguby wróżką będą;
Sprzecznych płanetów złączenia jaskrawe
W trygonie Marsa przeciwko nim siędą.
Bicie piorunów, monstra, deszcze krwawe
Nad pogańską się niechaj silą zrzędą,
Żeby nie rzekli: gdzież ten Bóg, co z ręki
Naszej nam gaurów ma wydrzeć przez dzięki?
VI
Rzekłem; aż zaraz nieba kołowroty
Na horyzont nasz patrzają życzliwe,
Wszędzie na wojnę dodają ochoty
Bijąc alarmo w puzany krzykliwe.
Hartuje w Lemnie Mars zbroje i groty,
Bellona chucią sławy serca żywe
Podżga. Wszędzie albo ostrzą bronie,
Albo wężykiem bystre krócą konie.
VII
Wzajemnie także piekło nie próżnuje,
Na chrześcijaństwie swej się mszcząc ohydy.
Wielki Acheront wszytek się ruguje,
Skrzeczą Megiery, zjadłe Eumenidy,
Wężmi Erynnis łeb gorgoński snuje
Ci miasto żądeł ostre zieją dzidy;
Łoskot w "otchłaniach, a w srogim rozruchu
Słychać, że Cerber szczeka na łańcuchu.
VIII
A temu naprzód, co w pysznym Stambole
Grekom wydartym, hardy tyran gości,
Taką pobudką Tyzyfona kole
Serce i chciwe podnieca żądłości,
Żeby nie bawiąc w szarajach snadź w pole
Ruszył swej siły i carskiej możności,
Który świat ciasny; podobną go mową
Pobudzający na imprezę nową:
IX
Na cóż tamujesz waleczny Mehmecie
Fata? co-ć państwo świata przeznaczają;
Fortuna daje — Turcy brać nie chcecie
Berła nad tą mdlą chrześcijanów zgrają?
Docieraj dalej, chciej stanąć na mecie,
Jedynowładnym panem niech cię znają,
Od eojskiego kędyś Oryjonu
Rozległe państwa aż do Kaledonu.
X
Oczuć się mężny, a zażyj pogody
Na twardoustej wstargnienie Europy,
Którą zewnętrzne kołaczą niezgody,
Jak gdy na wiosnę gwałtowne roztopy
W morze wpadając grube łamią lody,
Kędy zmieszawszy Propontim w też tropy
Swój kształt odmienią prędko w postać iną.
Kiedy się w likwor wód morskich rozpłyną.
XI
Bo jeśli ze snu Perykla budziły
Antecesorów jego dzieła owe;
Macedońskiemu jeśli wycisnęły
Łzy heroiczne akty Kserksesowe,
Dopieroż tobie niezrównanej siły
Potrzeba w szlady iść Solimanowe,
O wnuku Boży i panie nad pany!
Piorunie, biczu na złe chrześcijany!
XII
Patrz jako w gnuśnym pokoju zlenieli,
Tylko fakcyje, tylko swary stroją,
Cedzieć jak dawno w ręku swych nie mieli
Gołego miecza lub hartowną zbroją
Okryci w polu wyśli, a niżeli
W puklerzach, radni przy zwierciadłach stoją.
Cóż niewieściuchów do wojny przychęci?
Którym kożuszek ciężki jest łabęci.
XIII
Wojska zaś twoje kto w szyku obaczy
Na wybór męże, brak rycerskiej młodzi,
Argiraspide macedońscy raczej,
Z którymi świat wskroś wielki król przechodzi,
Sercem — lwi, koniem i bronią — jonacy;
Czułą imprezą do bystrej powodzi
Wielce podobni, która w dobrej sprawie
Bieżąc aż w wielkim opiera się stawie.
XIV
Tak oni pójdą aż od Dyjarbeki
I Arabijej granice szczęśliwej,
A choć ich trzyma kraj dobrze daleki,
Wprzód jednak rumor uprzedza pierzchliwy,
Że idzie naród, któremu owszeki
Nie strzyma męstwem żaden człowiek żywy,
A tak jedną ręką, kędy wschodzi
Słońce, utrzymasz, drugą — gdzie zachodzi.
XV
Takimi słowy tyran uniesiony
I powodzeniem fortunnym nadęty,
Zaraz emiry w różne pośle strony,
Aby baszowie z przednimi książęty
Kupili zbrojnych. Han swoje Gelony
Wywodził w pole, imprezy napiętej
Wierny towarzysz, a inszy wasali
Żeby z posiłki licznymi bywali.
XVI
Natychmiast zagrzmią uwalnymi młoty
W liparytańskiej kuźni bite szyny,
Ma Wulkan odbyt na swoje roboty:
Kordy, pałasze, kręte serpentyny;
Krom tego w Lemnie do ręcznej oto tej
Armaty leją nośne kolubryny
I inszy rodzaj dział, które z daleka
Haniebną śmiercią zabijają człeka.
XVII
Pierwszy lód złomać kiedy jędza zmogła,
Więc się na dalszą imprezę ośmieli:
W lot w purpuratach sekretnie przemogła
Z baszami wezyr, aby wojny chcieli,
A potem swego dopinając godła
Na toż przypadnie z Węgrami Tekieli
Pretekst o wiarę mając uroszczony,
Lub nie tak wiary, jak łakom korony.
XVIII
I długoż, prawi, Węgrowie patrzamy
Bez zemsty na te ojczyste popioły?
Długo to jarzmo jeszcze znosić mamy?
Ciążą pasterzów odjęte kościoły,
Jak rozproszone owce się błąkamy
Z zdrowiem uchodząc przed nieprzyjacioły,
Którzy się naszym ucieszą uciskiem,
Gdy głowy będą w Wiedniu widowiskiem.
XIX
Przepadły prawa, przepadły wolności,
Onego niegdy sławnego narodu.
Który się chlubił z takiej dostojności,
Iże obierał pana z swego rodu.
Teraz po wszytkich Węgrach Niemiec gości
Nie masz fortece, miasta, ani grodu;
Oni skarb mają, oni w wojskach rządy
Ciężkie niewinnym, u nich w rękach sądy.
XX
Więc gdy pogodę fortuna zdarzyła
I właśnie jest czas odwetować swoje,
Komu swoboda, komu cnota miła,
Dosiadaj konia i bierz się do zbroje!
Skurczy się prędko ta rakuska siła,
Którą nadętą czynią zwierzchne stroje.
Niech się sztokadą Niemiec jak chce sroży,
Sto głów ich szabla wnet nasza położy.
XXI
Jeśliby też Mars i z fortuną społem
Imprezie naszej byli nieżyczliwi,
Tedy by przyszło nałożyć z Stambołem
Skarżąc, że Niemcom nic-eśmy nie krzywi.
Tak Ottomanom uderzywszy czołem
Turcy na sukurs pójdą wojny chciwi,
Bowiem mnie cięższa jedna Niemców buta,
Niż nie wiem jakie Turkowi trybuta.
XXII
Jeno wymówił słowy gorącemi
Aż zaraz wieści jedna drugą goni;
Wszędzie na rokosz po węgierskiej ziemi
Madzar się bierze do zbroje, do koni.
Wtąż na dywanie Turczyn z paszy swemi
Posiłkować ich snadno się nakłoni
I liczne wojska kupi, które razem
Idą do Węgier z wielkim wezyrazem.
XXIII
Tu już szlachetna, o córko pamięci!
Której powieści żaden człek nie zgani,
Dyktuj mi sama jako się nadęci
Na tę imprezę brali bisurmani,
Którzy paszowie u swych nader wzięci
Wojska prowadzą i kto im hetmani,
Jaki aparat i sprzęt Gradywowy,
Ludzkimi ledwie wyrażony słowy.
XXIV
Całe trzy lata gromadzi z daleka
Seraskier wojska i szpahów gwardyje,
Kędy Damaszek, Ormuz, Dyjarbeka,
Erzerum, Trypol i Karamanije,
Alep, Liwazum — w wojennego człeka
Obfitujące z dawna prowincyje;
Anatolija, Rumel i z Kairem
Z wielkim do Węgier biorą się wezyrem.
XXV
Ile w Azyjej znajduje się młodzi,
Lubo na zajmach lub dzierżą tymary,
Za emirami co żywo wychodzi
Przez skarbowe żołd wziąwszy tewterdary.
Na koniec szczodry datek ułagodzi
Dotychczas wojny nie chcące janczary;
Wtąż i Sołaki ze swoim kihają
W gęstych z Stambołu zastępach ruszają.
XXVI
Liczy się szabel dwakroć sto tysięcy,
Okrom posiłków multańskich z Wołochy;
Pasza Sylistrów wyciąga czym pręcéj
I siedmiogrodzkich katanów motłochy.
W armacie dział jest nad czterysta więcej,
Granaty, bomby, kule, lonty, prochy,
Z czym wezyr tuszy, że pierwszym zamachem
Samym Europę zawojuje strachem.
XXVII
Gdy tak Ottoman w zapalczywej chuci
Zgubą chrześcijan potrząsa i bryka,
W tym też Leopold cesarz się ocuci,
Którego ta wprzód furyja dotyka;
A wszedszy w radę do śrzodków się rzuci
Odeprzeć złemu, które się przymyka,
Jakoby orzeł swój imperyjalny
Stos niebezpieczny wytrzymał i walny.
XXVIII
...
lewi11