uszkodzenia sportowe - Dziak.pdf - Sport - zdzski

Uszkodzenia sportowe i ich leczenie

Sport injuries and their management

Artur Dziak

Klinika Ortopedii i Rehabilitacji

II WydziaÆu Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie

Streszczenie

Uszkodzenia sportowe, a szczególnie uszkodzenia

typu przeciåºeniowego miækkiej komponenty narzå-

du ruchu wymagajå wyjåtkowo starannego leczenia

i ºmudnego doleczania. Chodzi o to, by o ile

moºna caÆkowicie odtworzyì anatomiæ i moºliwo¥ci

treningu sportowego i startów nakÆadajåcych na na-

rzåd ruchu obciåºenia wyjåtkowe. Ze wzglædów

oczywistych najczæ¥ciej w græ wchodzi leczenie ope-

racyjne, którego ostateczny wynik jest jednakºe uza-

leºniony od specjalistycznej rehabilitacji i autole-

czenia pod nadzorem specjalistów i trenera. Jakie-

kolwiek zaniedbania w tym wzglædzie skracanie

fazy doleczania, samowolne zmiany programu le-

czenia czy poddawanie siæ pseudoleczeniu prakty-

kami typu szarlatanerii naraºajå sportowca na ryzy-

ko nawrotów dysfunkcji, co zazwyczaj równoznacz-

ne jest z przedwczesnym zakoñczeniem kariery

sportowej. [Acta Clinica 2002 3:217-224]

Summary

Injuries in athletes, especially insidious laesions of

soft tissue components of the lomotory system needs

sophisticated care and treatment. In athletes it is al-

ways necesary to rebuilding of the functional poten-

tial of the body to the high demand of sport activity.

Usually operative treatment comes into considera-

tion and highly specialised rehabilitation post opera-

tive. Any negligence of treatment and aftertreatment

count risk of premature end of the sports career.

[Acta Clinica 2002 3:217-224]

Key words: sports injuries, sports traumatology, in-

juries in athletes.

SÆowa kluczowe: uszkodzenia sportowe, urazy spor-

towe, profilaktyka urazów sportowych, leczenie

uszkodzeñ sportowych.

Uwagi wstæpne

Na dobrå sprawæ tylko niewiele uszko-

dzeñ narzådu ruchu stanowi typowe i uni-

kalne uszkodzenia sportowe. Chociaº

w obiegu istnieje wiele terminów o sporto-

wo brzmiåcym zabarwieniu jak: kolano

skoczka, Æokieì czy Æydka tenisisty, ko-

lano pÆywaka, plecy pÆywaka, noga teni-

sowa, ræka cyklisty, kciuk narciarza,

piæta biegacza itp. to przecieº patologie

te wystæpujå takºe czæsto u zwykÆych

¥miertelników, a w niektórych zawodach

i czynno¥ciach zawodowych nawet czæ¥ciej

niº w ¥wiecie sportu.

Patofizjologia tak ostrych, jak i prze-

wlekÆych uszkodzeñ narzådu ruchu

w sporcie nie róºni siæ zasadniczo od spo-

tykanych w innych dziedzinach ºycia, ståd

postæpowanie jest podobne. O ile jednak le-

czenie uszkodzeñ narzådu ruchu w sporcie

moºe byì Æatwiejsze, z racji znajomo¥ci

mechanizmów uszkodzeñ oraz moºliwo¥ci

wczesnego wdroºenia leczenia specjalis-

tycznego oraz motywacji pacjenta do wyle-

czenia, to z drugiej strony sprawa jest trud-

niejsza, gdyº tak pacjent, jak i jego otocze-

nie oczekuje przywrócenia siÆy i sprawno¥ci

uszkodzonego narzådu ruchu do stanu po-

Tom 2, Numer 3 217

Acta Clinica

przedniego, umoºliwiajåcego podejmowa-

nia siæ zadañ o wiele przekraczajåcych wy-

dolno¥ì narzådu ruchu zwykÆego ¥miertel-

nika. Zazwyczaj tak zawodnik, jak i leczå-

cy go lekarz poddawani så bardzo duºym

naciskom otoczenia, ºådajåcego szybkiego

przywrócenia zawodnika na boisko. Nie

ma problemu, je¥li uszkodzenie jest odwra-

calne. Sprawa siæ komplikuje, je¥li stopieñ

uszkodzenia (nierzadko z uwagi na

wcze¥niejszy stan tkanek) nie daje nadziei

peÆnego wyleczenia.

Chociaº uszkodzenia doznawane przez

sportowców nie stanowiå czego¥ wyjåtko-

wego to jednak róºne så warunki otocze-

nia, w jakich dochodzi do tych urazów

i uszkodzeñ ciaÆa. Obecno¥ì lekarza spor-

towego w czasie treningów i zawodów po-

woduje, ºe wcze¥niej niº u innych rannych

dochodzi do podjæcia i wdroºenia potrzeb-

nej pomocy fachowej. Niekiedy, wpÆywa to

na leczenie i jego wynik np. w przypadku

zwichniæcia stawu ramiennego czy stawu

Æokciowego, kiedy to w pierwszych minu-

tach stuporu tkankowego moºliwe jest Æat-

we i bezbolesne nastawienie.

Nawet w przypadku braku lekarza

sportowego na stadionie moºliwe jest pod-

jæcie natychmiastowego fachowego lecze-

nia, je¥li otoczenie (trenerzy i inni) jest od-

powiednio przeszkolone. Jest to niesÆycha-

nie waºne w przypadku wydawaÆoby siæ

banalnych skræceñ i kontuzji, gdyº wÆa¥ci-

we unieruchomienie koñczyny, jej oziæbie-

nie i uniesienie zapowiada korzystny wynik

leczenia, które w tej sytuacji moºe byì

maksymalnie skrócone. Naturalnie, moºe

byì teº sytuacja odwrotna np. w przypad-

ku tzw. Sportowca rekreacyjnego (narasta-

jåca moda!), który do lekarza zgÆasza siæ

dopiero nastæpnego dnia po urazie (lub po

paru dniach), kiedy to sytuacja diagnos-

tyczna i lecznicza jest zupeÆnie inna

i znacznie trudniejsza.

O ile gÆówne zasady diagnozowania

i leczenia uszkodzeñ sportowych så wÆa¥ci-

wie niezmienne i ponadczasowe to jednak-

ºe nieustannie zmienia siæ obiekt leczenia

sami sportowcy. I tak, ekspansja aktyw-

no¥ci fizycznej i sportowych zajæì w¥ród

starzejåcego siæ spoÆeczeñstwa zmusza do

szerszego spojrzenia na potencjalnych pa-

cjentów, którzy coraz bardziej odstajå od

wizerunku sportowca mÆodego czy dziecka

w wieku szkolnym i rozwojowym. Sprawy

te w powaºnym stopniu wpÆywajå na decy-

zje diagnostyczne i terapeutyczne, czego

przykÆadem så np. róºnice w leczeniu de-

stabilizacji stawów, czy uszkodzeñ jedno-

stek miæ¥niowo-¥ciægnistych u ludzi starze-

jåcych siæ i starych.

Postæpowanie w przypadku uszkodzeñ

przeciåºeniowych stanowi nadal prawdzi-

wy krzyº ortopedii. Pomijajåc uszkodze-

nia ostre, wystæpujåce szczególnie w grach

zespoÆowych i niektórych dyscyplinach

sportowych (jazda konna, wy¥cigi motoro-

we, hokej, piÆka noºna, narciarstwo) uszko-

dzenia przeciåºeniowe wysuwajå siæ na

pierwsze miejsce prawie w kaºdej z upra-

wianych dyscyplin sportowych tym bar-

dziej, ºe nazbyt czæsto så one ignorowane

i niedopuszczalnie dÆugo leczone sposoba-

mi tzw. odnowy biologicznej.

Nierzadko, do szkodliwego zaawanso-

wania uszkodzeñ przeciåºeniowych docho-

dzi w wyniku lansowanego tu i ówdzie po-

glådu, w my¥l, którego jak sportowiec prze-

stanie rzucaì, biegaì czy skakaì to jego ko-

lano czy krægosÆup powróci do normy! Te-

go rodzaju leczenie nie wchodzi w ogóle

w græ w przypadku sportowca wyczynowego

czy sportowca mÆodego, gdyº jego problem

polega na tym, ºe on chce i musi rzucaì,

biegaì, skakaì itp. przez dÆugie lata, w peÆ-

ni wydolno¥ci fizycznej (2, 4, 5, 6, 8, 9, 10,

11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 20, 21, 22, 24, 25,

29, 30, 32, 34, 38, 39, 41, 45).

Specyfika leczenia i doleczania

Nie ulega ºadnej kwestii, ºe aby facho-

wo leczyì urazy i uszkodzenia sportowe

218 Jesieñ 2002

Uszkodzenia sportowe i ich leczenie

trzeba mieì rozlegÆå wiedzæ i do¥wiadcze-

nie tak medyczne, jak i sportowe. Wiele

szkód powodowanych u zawodników bie-

rze siæ z tego, ºe lekarze spoza krægów

sportowych pozwalajå zawodnikom na

przedwczesny powrót na boisko. Nie zna-

jåcy ogromu i zakresu wysiÆków fizycznych

lekarz niekiedy zgadza siæ na podjæcie tre-

ningów (przy braku zgody na starty!) nie

wiedzåc, ºe obciåºenia treningowe narzådu

ruchu w danej dyscyplinie (np. gimnasty-

ka) przyczyniajå siæ aº w 95% do urazów

i uszkodzeñ sportowych narzådu ruchu!

Lekarze nie majåcy do czynienia na co

dzieñ z leczeniem sportowców czæsto så

zakÆopotani czy wræcz zniecierpliwieni

i rozdraºnieni problemami wynikajåcymi

z leczenia sportowca. GÆówna przyczyna

tego zwiåzana jest z mnogo¥ciå pytañ za-

dawanych przez chorych sportowców, któ-

rzy bezwzglædnie przestrzegajå prawa pa-

cjenta do otrzymywania peÆnej odpowiedzi

na wszystkie nurtujåce ich problemy. Ståd

wypÆywa teº konieczno¥ì szerzenia odpo-

wiedniej wiedzy w krægach sportowych

(uwzglædniajåc rodzinæ sportowca, trene-

rów, kierownictwa klubów, sponsorów,

dziennikarzy sportowych itp.), gdyº dziæki

temu leczenie sportowca staje siæ Æatwiejsze

i przynosi lepsze rezultaty koñcowe.

Jakºe niewielu zdaje sobie sprawæ

z róºnic dzielåcych sportowca wysokiego

wyczynu od sportowca amatora. W przy-

padku uszkodzeñ narzådu ruchu tylko nie-

wielu ìwiczåcych dla wÆasnej przyjemno¥ci

ma potrzebny czas, pieniådze oraz motywa-

cjæ do po¥wiæcenia codziennie kilku godzin

(4 6 godzin!) potrzebnym ìwiczeniom

leczniczym. Naturalnie, poniewaº sporto-

wiec rekreacyjny potrzebuje znacznie mniej-

szy stopieñ siÆy, wytrenowania niº sporto-

wiec wysokiego wyczynu jego leczenie,

a szczególnie doleczanie moºe byì i z reguÆy

jest znacznie krótsze i mniej intensywne.

Najwiæcej problemów jest z tzw. wol-

nym strzelcami, czyli sportowcami amato-

rami, którzy jakkolwiek wyraºajå chæì le-

czenia to jedynie leczenia biernego, bez

wÆasnego zaangaºowania i autoleczenia.

Jakkolwiek zazwyczaj poddajå siæ oni le-

czeniu fizykoterapeutycznemu i kinezyte-

rapeutycznemu to jednak nie kontynuujå

zalecanych ìwiczeñ i zabiegów w domu.

Pacjenci tacy så wyjåtkowo podatni na

róºne pseudoleczenie, proponowane im

przez pseudolekarzy i zwykÆych naciåga-

czy, i så chætni pÆaciì nawet duºe pieniådze

w nadziei otrzymania cudownej piguÆki czy

zabiegu w my¥l zasady ja pÆacæ, doktora

boli. Jest rzeczå aº nazbyt dowiedzionå,

ºe leczenie bierne, nigdy i pod ºadnym po-

zorem nie speÆni spodziewanych oczekiwañ

pacjenta sportowca.

Sportowcy profesjonalni i wysokiego

wyczynu så zazwyczaj bardziej wiarygodni,

gdyº chæì powrotu na boisko powoduje

rzetelne wykonywanie zaleceñ lekarza le-

czåcego. Oczywi¥cie, sytuacja taka ma

miejsce jedynie w przypadku sportowca

rozsådnego i mådrego, przebywajåcego

w równie mådrym i ¥wiatle my¥låcym oto-

czeniu (dom, trenerzy kierownictwo klubu

itp.); w przeciwnym wypadku dochodzi do

samowolnego zmieniania decyzji lekarza

leczåcego, co zazwyczaj ma miejsce gdy

sportowiec zasiæga porad paramedyków, la-

ików i zwykÆych oszustów leczåcych me-

todami typu szarlatanerii. Nie potrzeba do-

dawaì, ºe tego rodzaju leczenie zawsze

skazane jest na niepowodzenia i powoduje

przedwczesne koñczenie kariery sportowej,

o co zazwyczaj wini siæ lekarza spor-

towego.

W idealnych okoliczno¥ciach leczenie

sportowca jest przyjemno¥ciå dla obu stron,

trwa wzglædnie krótko i wymaga minimum

wysiÆku ze strony zespoÆu leczåcego, z racji

rzetelnego autoleczenia sportowca i nad-

zorowania go przez odpowiedzialnego

i ¥wiatÆego trenera.

Oczywi¥cie, najlepsze warunki do dole-

czania istniejå w duºych klubach sporto-

Tom 2, Numer 3 219

Acta Clinica

wych, z racji dziaÆania dobrze zorganizo-

wanego zespoÆu leczniczego w skÆad które-

go wchodzå rehabilitanci specjalistycznie

wyszkoleni i dysponujåcy nowoczesnymi

zapleczem leczniczym.

Jakkolwiek w wiækszo¥ci klubów znaj-

dujå siæ tzw. trenerzy odnowy biologicz-

nej to jednak w przypadku braku staÆej

wspóÆpracy ze specjalistami, gÆównie orto-

pedami i neurologami z dodatkowå specjal-

no¥ciå medycyny sportowej, nazbyt czæsto

ich rzetelne wysiÆki nie przynoszå spodzie-

wanych rezultatów, gdyº jak wiadomo to,

ºe kto¥ siæ zmæczyÆ przy pracy wcale nie

oznacza, ºe zrobiÆ co¥ poºytecznego.

Oddajåc caÆy naleºny szacunek trene-

rom nie naleºy jednak siæ spodziewaì, ºe

så oni w stanie wziåì na swe barki caÆå od-

powiedzialno¥ì za doleczanie kontuzjowa-

nego sportowca, gdyº rzadko posiadany

przez nich zasób wiedzy medycznej jest

wiækszy niº wiedza samego sportowca, nie

mówiåc ºe ich wÆasne do¥wiadczenie z le-

czeniem kontuzji mogå byì zbytnio zwie-

trzaÆe.

W przypadku braku odpowiedzialnego

trenera lekarz musi po¥wiæciì o wiele wiæ-

cej czasu na dokÆadne poinstruowanie

sportowca w zakresie doleczania i rehabili-

tacji oraz stopniowania treningów rehabili-

tacyjnych pod kåtem wymogów uprawianej

dyscypliny. Pozostawiony sobie na jaki¥

okres czasu sportowiec musi dokÆadnie

wiedzieì, co mu wolno i ile mu wolno,

oraz na jakie objawy ma zwracaì uwagæ.

Majåc to na wzglædzie najlepszy jest

kontakt osobisty. Je¥li z jaki¥ przyczyn jest

to niemoºliwe po¥rednikiem moºe byì tre-

ner odnowy biologicznej, ale pod warun-

kiem, ºe respektuje on bez koñca zalecenia

lekarza i umie je przekonywujåco przedsta-

wiì trenerowi gÆównemu. Niekiedy, moºe

wcale nie tak rzadko, najlepiej jest by le-

karz leczåcy oprócz potrzebnej dyskusji

i instruktaºu odno¥nie do dalszego dole-

czania i autodoleczania sformuÆowaÆ za-

lecenia na pi¥mie. Zalecenia te pomocne så

w zapamiætywaniu co wolno i w jakim za-

kresie a czego nie wolno oraz stanowiå is-

totnå barieræ ostrzegawczå przed próbami

jakiego¥ modyfikowania leczenia bez wie-

dzy lekarza leczåcego. Dodaì naleºy, ºe

zalecenia takie stanowiå waºny dokument

prawny, co nie jest bez znaczenia w przy-

padku obwiniania lekarza o niekorzystny

wynik leczenia.

Niejednokrotnie, wyja¥niaì naleºy

sprawy wydawaÆoby siæ oczywiste. I tak,

wyja¥niaì trzeba, ºe np. w przypadku zÆa-

mania ko¥ci czy uszkodzenia jednostki

miæ¥niowo-¥ciægnistej jako¥ì leczenia za-

chowawczego czy operacyjnego jest z regu-

Æy ta sama, natomiast zupeÆnie inna jest in-

tensywno¥ì i czas trwania doleczania

u sportowca wyczynowego i osoby prowa-

dzåcej domowy tryb ºycia, której wymaga-

nia ograniczajå siæ zazwyczaj do przywró-

cenia jej zdolno¥ci niebolesnej lokomocji

w granicach ºycia codziennego. W przy-

padku sportowca w græ wchodzi zawsze

konieczno¥ì peÆnej rehabilitacji, w tym spe-

cjalistycznej. To wÆa¥nie zaniedbania reha-

bilitacji specjalistycznej przerwaÆy i grzebiå

przedwcze¥nie wiele dobrze zapowiadajå-

cych siæ karier sportowych, mimo prawidÆo-

wego leczenia ortopedycznego czy neurolo-

gicznego (11, 12, 13, 15, 27, 34, 44, 46).

Leczenie sportowych dzieci

W przeciwieñstwie do dorosÆych, którzy

jakºe czæsto symulujå i agrawujå, u dzieci,

szczególnie dzieci sportowych rzeczå po-

wszechnå jest dyssymulacja, czyli ukrywa-

nie choroby. Dzieje siæ tak, dlatego ºe mÆo-

dy ambitny sportowiec boi siæ, ºe je¥li przy-

zna siæ do trapiåcych go dolegliwo¥ci rodzi-

ce nie puszczå go na boisko, za¥ trener wy-

kre¥li z ekipy, i skoñczy siæ sen o sÆawie.

Naturalnie, ºe wykryta na czas i nie leczo-

na rzetelnie kontuzja prædzej czy póªniej

doprowadzi do przedwczesnego zakoñcze-

nia nierzadko piæknie zapowiadajåcej siæ

220 Jesieñ 2002

Uszkodzenia sportowe i ich leczenie

kariery sportowej, mimo nadrabiania ambi-

cjå braków siÆy, czy techniki sportowej.

Z drugiej strony, w przypadku mÆodociane-

go nadwraºliwego na ból, wzglædnie moc-

no cierpiåcego, naleºy na czas ograniczyì,

wzglædnie caÆkowicie przerwaì treningi.

Jest to leczenie najlepsze, znacznie lepsze

od mocno przereklamowanych sposobów

tzw. odnowy biologicznej i fizykoterapii,

czy farmakoterapii. Naleºy stale przypomi-

naì, ºe leczenie sportowców jest zawsze

uzaleºnione od objawów, przeto wszelkie

skargi muszå byì powaºnie traktowanie

i zawsze wyja¥nione do koñca.

Leczenie dziecka, a nawet dziaÆania

diagnostyczne zawsze stanowiå problem

natury prawnej, przeto w kaºdym przypad-

ku potrzebna jest zgoda rodziców. Dlatego,

bez wzglædu na takie czy inne priorytety

trener nie moºe kierowaì mÆodocianego

sportowca do specjalistów bez uzyskania

aprobaty rodziców, czy prawnych opieku-

nów dziecka. Naturalnie, w kaºdym przy-

padku rodzice wymagajå szczegóÆowego

obja¥nienia o rodzaju podejrzewanej pato-

logii i zakresie badañ diagnostycznych, jak

teº wchodzåcego w græ leczenia (potrzebna

teº jest informacja o ewentualnych kosz-

tach ww. dziaÆañ, je¥li nie obejmuje ich

Kasa Chorych).

Nie ulega ºadnej wåtpliwo¥ci, ºe tak

rodzice jak i trenerzy ºyczå jak najlepiej

dzieciom. Niestety, nie zawsze najlepsze

w rozumieniu tych osób oznacza rzeczy-

wiste dobro dziecka. Dlatego to jakºe czæs-

to w chwili obecnej mådry lekarz staje siæ

jedynym adwokatem sportowego dziecka

przeciwko jego wÆasnym rodzicom, trene-

rowi, a nawet ... samemu dziecku.

Nie wolno zapominaì jak waºnå rolæ

w sporcie kwalifikowanym odgrywajå obec-

nie matki i ojcowie. Najczæ¥ciej jest to

przenoszenie na dzieci wÆasnych niewyºy-

tych marzeñ czy chæì zarobienia na dziec-

ku duºych pieniædzy, za wszelkå ceniæ

nierzadko cenæ szczæ¥cia i zdrowia dziecka.

Co siæ tyczy trenera to nierzadko mamy do

czynienia z tzw. zespoÆem jak najszybsze-

go oszlifowania diamentu i pochwalenia

siæ utalentowanym dzieckiem przed ¥wia-

tem. Przecieº marzeniem kaºdego trenera

jest wychowanie mistrza ¥wiata!

Pamiætanie o tym, ºe tak jak lekarz

królem jest w ¥rodowisku medycznym, tak

w ¥rodowisku sportowym królem jest tre-

ner, moºe zaoszczædziì zbædnego iskrze-

nia na linii trener lekarz, przez zapobie-

ganie szkodliwemu w skutkach kwestiono-

waniu wiedzy której¥ ze stron. Naturalnie,

niemådre z punktu widzenia medycznego

zalecenie trenera nie oznaczajå jego zÆej

woli i lekcewaºenia lekarza, raczej to ºe

trener znalazÆ siæ w medycznej próºni. Po-

nadto lekarz nie moºe oczekiwaì rozsådne-

go dziaÆania ze strony trenera je¥li jest on

ignorowany przez zespóÆ leczåcy.

Zazwyczaj, powodem róºnicy zdañ så

przedwczesne próby nakÆadania na spor-

towca obciåºeñ fizycznych wbrew przestro-

gom lekarza leczåcego. Sytuacjom takim

zapobiega w duºym stopniu odpowiednio

wyczerpujåce przedyskutowanie istoty usz-

kodzenia i ewolucji gojenia siæ uszkodze-

nia w zespole: pacjent, jego rodzice, trener,

kierownictwo klubu. Proponowane leczenie

musi uzyskaì zgodæ i akceptacjæ rodziców

(najlepiej pisemnå) (1, 3, 7, 11, 12, 13, 15,

18, 19, 26, 28, 31, 34, 36).

Moºliwo¥ì profilaktyki

uszkodzeñ sportowych

Jakkolwiek wg przyjætych kryteriów za

nieszczæ¥liwy wypadek (uszkodzenie ostre)

przyjmuje siæ splot przyczyn i okoliczno¥ci

trudnych do przewidzenia w caÆo¥ci to jed-

nak profilaktyka uszkodzeñ sportowych na-

rzådu ruchu jest moºliwa. Z jednej strony

skÆadajå siæ nañ odpowiednia rozgrzewka,

ekwipunek i wyposaºenie stadionów za¥

z drugiej przestrzeganie przepisów.

Prawda jest taka, ºe na pierwszy plan

we wspóÆczesnym sporcie wysuwa siæ pre-

Tom 2, Numer 3 221

uszkodzenia sportowe - Dziak.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: