LP. X-XII. Voltaire François - Kandyd, czyli optymizm.pdf

(444 KB) Pobierz
file://\\krka\wymiana\pbi\Site\katalog\_a\kandyd_pdf.html
François Voltaire , Kandyd, czyli optymizm
KANDYD, CZYLI OPTYMIZM
Dzieło przełożone z niemieckiego rękopisu doktora Ralfa[2] z przyczynkami, znalezionymi w kieszeni
tegoż doktora zmarłego w Minden, r. p. 1759
I. Jak Kandyd chował się w pięknym zamku i jak go stamtąd wygnano
W Westfalii, w zamku barona de Thunder - ten - tronckh, żył młody chłopiec, którego natura obdarzyła
charakterem najłagodniejszym na świecie[3]. Fizjognomia odzwierciedla jego duszę. Posiadał dość
zdrowy sąd o rzeczach, przy dowcipie niezmiernie prostym; mniemam, iż z tej przyczyny dano mu imię
Kandyda. Starzy słudzy podejrzewali że jest synem siostry barona, oraz pewnego zacnego i godnego
szlachcica z sąsiedztwa, którego ta panna uparcie wzbraniała się zaślubić, ponieważ mógł się wywieść
ledwie z siedemdziesięciu jeden pokoleń, reszta zaś drzewa genealogicznego gubiła się gdzieś w
odmęcie czasów.
Baron był jednym z najpotężniejszych panów Westfalii, zamek jego bowiem posiadał drzwi i okna.
Główna komnata strojna była nawet dywanami. Zebrawszy wszystkie psy z obejścia, można było, w
potrzebie, utworzyć coś na kształt sfory; chłopcy stajenni byli masztalerzami, miejscowy wikary
wielkim jałmużnikiem. Wszyscy tytułowali barona Jego Dostojnością i śmiali się z jego konceptów. Pani
baronowa, która ważyła około trzystu pięćdziesięciu funtów, zażywała z tej przyczyny wielkiego
poważania; czyniła honory domu z godnością, jednającą jej tym większy szacunek. Córka, Kunegunda,
licząca siedemnaście wiosen, była rumiana, świeża, pulchna i apetyczna. Syn okazywał się we
wszystkim godny ojca. Preceptor Pangloss[4] był wyrocznią domu, a mały Kandyd słuchał jego nauk z
ufnością właściwą jego wiekowi i naturze.
Pangloss wykładał tajniki metafizyko - teologo - kosmolo - nigologii. Dowodził wprost cudownie, że nie
ma skutku bez przyczyny i że, na tym najlepszym z możliwych światów, zamek JW. Pana barona jest
najpiękniejszym z zamków, pani baronowa zaś najlepszą z możliwych kasztelanek.
"Dowiedzione jest, powiadał, że nic nie może być inaczej, ponieważ wszystko istnieje dla jakiegoś celu,
wszystko, z konieczności, musi istnieć dla najlepszego celu. Zważcie dobrze, iż nosy są stworzone do
okularów: dlatego mamy okulary. Nogi są wyraźnie stworzone po to, aby były obute, dlatego mamy
obuwie. Kamienie są na to, aby je ciosano i budowano z nich zamki; dlatego Jego Dostojność pan
baron ma bardzo piękny zamek; największy baron w okolicy musi mieć najlepsze mieszkanie. Świnie są
na to aby je zjadać; dlatego mamy wieprzowinę przez cały rok. Z tego wynika, iż ci, którzy twierdzili że
wszysko jest dobre, powiedzieli głupstwo; trzeba było rzec, że wszystko jest najlepsze".
Kandyd słuchał uważnie i wierzył w prostocie ducha; panna Kunegunda wydawała mu się bowiem
bardzo urodziwa, mimo że nigdy nie odważył się jej tego wyznać. Wnioskował, iż, po szczęściu
urodzenia się baronem de Thunder - ten - tronckh, drugim stopniem szczęścia jest być panną
Kunegundą; trzecim widywać ją co dzień; czwartym zaś słuchać mistrza Panglossa, największego
filozofa w okolicy, a tym samym na całej ziemi.
Jednego dnia, Kunegunda, przechadzając się wpodle zamku po małym lasku który nazywano parkiem,
ujrzała, w gęstwinie, doktora Panglossa, jak dawał lekcję eksperymentalnej fizyki pokojówce jej matki,
fertycznej brunetce, bardzo ładnej i niesrogiej. Ponieważ panna Kunegunda miała z natury wielką
ciekawość do nauk, przyglądała się, z zapartym oddechem, owym kilkakroć ponawianym
doświadczeniom; ujrzała jasno przekonywującą argumentację doktora, przyczyny i skutki, i wróciła do
domu wzruszona, zadumana, wskroś przenikniona chęcią poświęcenia się naukom. Myślała przy tym.
że ona mogłaby snadnie być skutecznym argumentem dla młodego Kandyda, on zaś nawzajem dla
niej.
Spotkała Kandyda wracając do zamku i poczerwieniała; Kandyd poczerwieniał również. Rzekła mu,
przerywanym głosem, dzień dobry; Kandyd odpowiedział, nie wiedząc sam co mówi. Nazajutrz, po
obiedzie, kiedy wstawano od stołu, Kunegunda i Kandyd znaleźli się za parawanem; Kunegunda
upuściła chusteczkę, Kandyd ją podniósł; wzięła go niewinnie za rękę, chłopiec ucałował niewinnie rękę
panienki, z żywością, uczuciem, wdziękiem nie do opisania; usta ich się spotkały, oczy zapłoneły,
kolana zaczęły drżeć, ręce zabłąkały się. Baron Thunder - ten - tronckh przechodził koło parawanu, i,
widząc tę przyczynę i ten skutek, wypędził Kandyda z zamku paroma kopniakami w pośladki.
Kunegunda zemdlała; kiegy przyszła do siebie, otrzymała silny policzek od baronowej; tak wszystko
 
zmąciło się w najpiękniejszym i najmilszym z możebnych zamków.
II. Jak Kandyd dostał się między Bułgarów
Kandyd, wypędzony z raju ziemskiego, szedł długo, nie wiedząc dokąd, płacząc, wznosząc oczy do
nieba, obracając je często ku najpiękniejszemu z zamków, który zawierał najpiękniejszą z baronówien.
Położył się, bez wieczerzy, w szczerym polu, w bruździe między zagonami; śnieg padał wielkimi
płatami. Nazajutrz, przemarznięty do szpiku, Kandyd zawlókł się do sąsiedniej wsi, noszącej miano
Valberghoff - trarbk - dikdorff, bez grosza, umierając z głodu i znużenia. Zatrzymał się smutno u wrót
gospody. Dwaj ludzie, błękitno ubrani, zwrócili nań oczy. "Patrz, kamracie, rzekł jeden: doskonale
zbudowany chłopak; ręczę, że ma przepisaną miarę". Podeszli i zaprosili uprzejmie Kandyda na obiad. -
Panowie, rzekł Kandyd z uroczą skromnością, świadczycia mi wiele zaszczytu, ale nie mam czym
zapłacić za siebie. - Och, panie, rzekł jeden z błękitnych, osoby pańskiej powierzchowności i zalet nie
płacą nigdy za nic: czyż nie posiadasz pięciu stóp i pięciu cali wzrostu ? - Tak, panowie, w istocie, to
moja miara, odparł z ukłonem. - Och, drogi panie, siadaj z nami; nie tylko wyrównamy za ciebie
rachunek, ale nie ścierpimy, aby człowiekowi takiemu jak pan miało kiedykolwiek braknąć pienięczy;
toć pierwszym obowiązkiem ludzi jest pomagać sobie wzajem. - Macie słuszność, odparł Kandyd; toż
samo powiadał mistrz Pangloss; widzę, że w istocie wszystko jest jak najlepiej". Proszą aby przyjął
kilka talarów; bierze i chce wystawić oblig; nie przyjmują, siadają z nim do stołu. "Powiedz, czy
kochasz tkliwie... - Ach, tak, odpowiedział, kocham tkliwie pannę Kunegundę. - Nie, odparł jeden z
nieznajomych; pytamy, czy kochasz tkliwie króla Bółgarów[5]? - Ani trochę, odpowiedział; nie
widziałem go na oczy. - Jak to! ależ to czarujący monarcha; trzeba wypić jego zdrowie. - Och, bardzo
chętnie, owszem". Pije. "Wystarczy, powiadają mu, oto jesteś ostoją, podporą, obrońcą, bohaterem
Bułgarów; los twój zapewniony, sława niezawodna". Wkładają mu natychmiast kajdany na nogi i
prowadzą go do pułku. Każą mu się obracać w prawo, w lewo, brać broń na ramię, zdejmować,
mierzyć, strzelać, podwajać krok, i sypią mu trzydzieści kijów; nazajutrz wykonywa to samo mniej
niezdarnie i dostaje tylko dwadzieścia; trzeciego dnia rzepią mu tylko dziesięć, a towarzysze patrzą nań
jak na młody fenomen.
Kandyd, oszołomiony, nie pojmował jeszcze zbyt dobrze profesji bohatera. Pewnego pięknego dnia
wiosennego, wpadło mu do głowy puścić się na przechadzkę. Kroczył swobodnie przed siebie, w
mniemaniu iż jest to przywilejem rodzaju ludzkiego, jak i bydlęcego, posługiwać się własnymi nogami
wedle upodobania. Nie zrobił ani dwóch mil, kiedy dopadło go czterech innych sześciostopowych
bohaterów: wiążą go i prowadzą do więzienia. Spytano go, wedle form prawnych, czy woli przejść
trzydzieści sześć razy przez rózgi całego pułku, czy też otrzymać naraz dwanaście kul w mózgownicę.
Próżno przedkładał, iż każdy człowiek posiada wolną wolę i że on, osobiście nie życzy sobie ani tego,
ani tego; trzeba było wybierać. Owóż, mocą owego daru boskiego, który nazywa się wolnością,
namyślił sie przejść trzydzieści sześć razy przez rózgi: odbył dwie takie przechadzki. Pułk liczył dwa
tysiące ludzi; to wyniosło cztery tysiące rózeg, które, od karku do pośladków, obnażyły mu wszystkie
mięsnie i nerwy. Gdy przyszła chwila trzeciej przechadzki, Kandyd, przywiedziony do ostateczności,
poprosił jako o łaske, aby mu raczono strzelić w łeb; uzyskał ten fawor; zawiązują mu oczy i każą
klęknąć. W tejże chwili przejeżdża król Bułgarów, pyta o zbrodnię delikwenta; że zaś był to król
obdarzony niepospolitym geniuszem, zrozumiał, ze wszystkego co usłyszał o Kandydzie, że młody ten
metafizyk bardzo jest nieświadomy spraw tego świata; jakoż ułakawił go, ze wspaniałomyślnośią, którą
będą wysławiać wszystkie gazety po wszystkie wieki. Dzielny chirurg uleczył Kandyda w trzy tygodnie,
za pomocą maści przepisanych przez Diosorydesa. Miał już nieco skóry i mógł chodzić, kiedy król
Bułgarów wydał bitwę królowi Abarów.
III. Jak Kandyd umknął z armii Bułgarów i co mu się przytrafiło
Nie można sobie wyobrazić nic równie pięknego, sprawnego, świetnego, równie dobrze wyćwiczonego
jak obie armie. Trąby, piszczałki, oboje, bębny, armaty, tworzyły harmonię, jakiej nie słyszano ani w
piekle. Zrazu, armaty obaliły po sześć tysięcy ludzi z każdej strony; następnie, strzelanina uprzątnęła z
najlepszego ze światów dziewięć do dziesięciu tysięcy hultajów, którzy zanieczyszczali jego
powierzchnię. Bagnet również uporał się z paroma tysiącami: wszysto razem mogło sięgać jakich
trzydziestu tysięcy dusz. W czasie tych heroicznych jatek, Kandyd, który trząsł się jak szczery filozof,
ukrył się jak mógł najtroskliwiej. Wreszcie, gdy obaj królowie kazali śpiewać, każdy w swoim obozie, Te
Deum, powziął postanowienie aby się udać gdzie indziej roztrząsać problemy przyczyn i skutków.
Okraczając całe sterty trupów i umierających, dotarł do sąsiedniej wioski; zastał kupę popiołów; była to
wieś abarska, którą Bułgarzy spalili, wedle kanonów prawa publicznego. Tu, pokłuci ranami starcy
patrzyli, jak żony ich, pozarzynane, konały w męczarnich, tuląc dzieci do zakrwawionych piersi; tam,
dziewczyny z porozpruwanymi brzuchami, nasyciwszy naturalne popędy bohaterów, wydawały ostatnie
tchnienie; inne, wpół spalone, krzyczały aby je dobito. Mózgi walały się po ziemi, obok poucinanych rąk
i nóg.
 
Kandyd umknął, co miał tchu do dalszej wioski; należała do Bułgarów i bohaterowie abarscy obeszli się
z nią tak samo. Wciąż stąpając po drgających członkach lub po zwęglonych ciałach, wydostał się
wreszcie poza pole bitwy, niosąc w tornistrze nieco zapasów i nie zapominając ani na chwilę o pannie
Kunegundzie. Wiwenda skończyła się właśnie, kiedy dotarł do Holandii; ale, ponieważ słyszał iż jest to
kraj bogaty i chrześcijański, nie wątpił że znajdzie przyjęcie równie dobre jak ongi w zamku barona,
nim go wygnano stamtąd za sprawą pięknych oczu Kunegundy.
Zwrócił się do kilku poważnych obywateli z prośbą o jałmużnę; odpowiedzieli jednocześnie, że, jeśli
zechce dalej uprawiać to rzemiosło, będą zmuszeni oddać go do domu poprawy, iżby się nauczył
przyzwoitości.
Zwrócił się następnie do człowieka, który, dopiero co, wobec wielkiego zgromadzenia, rozprawiał
godzinę o miłosierdziu[6]. Ów sporzał nań z ukosa i rzekł: "Co ty tu robisz? czy bawisz tu dla dobrej
przyczyny? - Nie ma skutku bez przyczyny, odparł skromnie Kandyd; wszystko wiąże się łańcuchem
konieczności i dąży do najlepszego celu. Trzeba było, aby mnie wygnano z pobliża panny Kunegundy i
abym przeszedł dwa razy przez rózgi; tak samo trzeba bym prosił o chleb, póki nie będę mógł nań
zapracować; nie mogło być inaczej. - Mój przyjacielu, rzekł mówca, czy wierzysz że papież jest
antychrystem? - Nie słyszałem jeszcze o tym, odparł Kandyd; ale czy jest czy nie jest, ja nie mam
chleba. - Nie wart go jesteś, rzekł tamten: precz, nędzniku, precz, łotrze, nie zbliżaj się do mnie póki
życia". Żona mówcy wystawiła głowę przez okno, i, na widok człowieka który wątpił iż papież jest
antychrystem, wypróżniła mu na łeb pełny... O, nieba! do jakichż wybryków posuwa się żarliwość
religijna u dam!
Pewien człowiek, który nie był ochrzczony, poczciwy anabaptysta[7] imieniem Jakub, ujrzał w jak
okrutny i haniebny sposób potraktowano jednego z jego braci, istotę o dwóch nogach bez pierza,
obdarzoną duszą; zaprowadził go do siebie, umył go, dał mu chleba i piwa, obdarował go dwoma
florenami, ofiarował się nawet zatrudnić go w swoich fabrykach perskich tkanin, które wyrabia się w
Holandii. Kandyd, padając niemal na twarz przed dobroczyńcą, wykrzyknął: "Dobrze powiadał mistrz
Pangloss, że wszystko w świecie dzieje się najlepiej; pańska dobroć wzruszyła mnie o wiele bardziej,
niż okrucieństwo jegomości w czarnym płaszczu oraz jego małżonki". Nazajutrz, przechadzając się,
spotkał nędzarza, całego okrytego wrzodami, z martwymi oczyma, ze stoczonym końcem nosa, z
wykrzywioną gębą, z czarnymi zębami, ochrypłym głosem, dręczonego okrutnym kaszlem i
wypluwającego po jednym zębie przy każdym napadzie.
IV. Jak Kandyd spotkał swego dawnego mistrza filozofii, doktora Panglossa, i
co z tego wynikło
Kandyd, bardziej jeszcze przejęty współczuciem niż grozą oddał przeraźliwemu nędzarzowi dwa floreny
poczciwego anabaptysty. Widmo popatrzyło nań uważnie, zalało się łzami i padło mu na szyję. Kandyd
cofnął się przerażony. "Ach! rzekł nędzarz do drugiego nędzarza, nie poznajesz już swego drogiego
Panglossa? - Co słyszę, to ty, ukochany mistrzu? ty, w tym okrutnym stanie ! cóż za nieszczęście cię
spotkało? czmu nie jesteś już w najpiękniejszym z zamków? co sie stało z panną Kunegundą, perłą
dziewic, arcytworem przyrody? - Słabo mi", rzekł Pangloss. Natychmiast Kandyd zawiódł go do domu
anabaptysty, gdzie dał mu kawałek chleba; kiedy zaś Pangloss pokrzepił się nieco: "I cóz, spytał,
Kunegunda? - Umarła", odparł tamten. Słysząc to, Kandyd zemdlał: przyjaciel ocucił go trochą lichego
octu, który znalazł się przypadkiem w izbie. Kandyd otworzył oczy: "Kunegunda umarła! Och, najlepszy
ze światów, gdzieżeś jest? Ale z czego umarła? czyżby z tego, iż widziała jak ojciec jej wygania mnie z
zamku nogą - Nie, rzekł Pangloss, rozpruli jej brzuch żołnierza bułgarscy, nagwałciwszy się jej wprzód
ile wlazło; roztrzaskali głowę baronowi, który chciał jej bronić; baronową pokrajali na kawałki; mego
biednego pupila spotkał los podobny jak siostrę; co się zaś tyczy zamku, nie pozostał ani kamień na
kamieniu, ani jednej stodołu, ani barana, ani kaczki, ani drzewa. Ale pomszczono nas wspaniale,
Abarowie bowiem uczynili toż samo w sąsiednim zamku, należącym do szlachcica bułgarskiego.
Słysząc to, Kandyd ponownie zemdlał; następnie, przyszedłszy do siebie i powiedziawszy wszystko co
miał do powiedzenia, zapytał o przyczynę i skutek i o wystarczającą rację, która doprowadziła
Panglossa do tak żałosnego stanu. "Niestety, rzekł tamten, miłość: miłość, pocieszycielka rodzaju
ludzkiego, zachowawczyni świata, dusza wszystkich czujących istot, tkliwa miłość. - Ach, rzekł Kandyd,
poznałem i ja tę miłość, ową władczynę serc, duszę naszej duszy; pryzniosła mi tylko jednego całusa i
dwadzieścia kopniaków w siedzenie. W jaki sposób ta piękna przyczyna mogła sprawić w tobie tak
żałosny smutek? "
Pangloss odparł w tych słowach: "O, drogi Kandydzie! znałeś Pakitę, subretkę dostojnej baronowaj:
zakosztowałem w jej ramionach słodyczy raju; ale stały się one źródłem piekielnych mąk, które mnie
oto trawią: była nimi skażona do szpiku; może umarła od nich! Pakita otrzymała ten podarek od
 
uczonego franciszkanina, który dotarł aż do źródła, miał go bowiem od starej hrabiny, która otrzymała
go od kapitana kawalerii, który zawdzięczał go margrabinie, która dostała go od pazia, który otrzymał
go od jezuity, który w czas swego nowicjatu, posiadł go w prostej linii od jednego z towarzyszów
Krzysztofa Kolumba. Co do mnie, nie udzielę go już nikomu, bo umieram.
- O Panglossie! wykrzyknął Kandyd, cóż za osobliwa genealogia! zali nie diabeł był jej protoplastą?
- Wcale nie, odparł ów wielki człowiek: była to rzecz nieodzowna na najlepszym ze światów, składnik
konieczny; gdyby Kolumb nie nabył na Wyspie Ameryckiej tej choroby, która zatruwa źródło płodzenia,
udaremniając samo płodzenie, i która jest najoczywiściej sprzeczna z wielkim celem przyrody, nie
mielibyśmy ani czekolady, ani koszenili; a trzeba jeszcze zauważyć, że, do dziś na kontynencie,
choroba ta jest naszą specjalnością jak spory teologiczne. Turcy, Indianie, Persowie, Chińczycy,
Syjamczycy, Japończycy nie znają jej jeszcze: ale istnieje wystarczająca racja, aby ją poznali z kolei w
ciągu następnych wieków. Na razie, uczyniła ona cudowne postępy wśród nas, a zwłaszcza w owych
armiach złożonych z poczciwych, dobrze wytresowanych rekrutów, które rostrzygają o losach państw.
Można stwierdzić stanowczo, iż, kiedy trzydzieści tysięcy ludzi walczy, w regularnej bitwie, przeciw
drugiej armii tej samej sily, po każdej stronie znajduje się około dwudziestu tysięcy dotkniętych francą.
- To cudowne, rzekł Kandyd; ale trzeba się leczyć, mistrzu. - W jaki sposób? odparł Pangloss; nie mam
ani szeląga, mój przyjacielu: na całej zaś powierzchni kuli ziemskiej, nikt ci nie puści krwi ani nie
wsunie lewatywy, o ile mu nie zapłacisz, albo o ile ktoś inny nie zechce zapłacić za ciebie".
Te ostatnie słowa zrodziły w Kandydzie postanowienie: rzucił sie do nóg miłosiernego Jakuba i
odmalował tak wzruszająco stan przyjaciela, iż poczciwiec nie zawahał się przygarnąć doktora
Panglossa; dał go leczyć swoim kosztem. Dzięki kuracji, Pangloss postradał tylko jedno oko i jedno
ucho. Pisał dobrze, i doskonale znał arytmetykę. Anabaptysta Jakub powierzył mu prowadzenie ksiąg.
Po upływie dwóch miesięcy, zmuszony udać się do Lizbony w sprawach handlowych, zabrał na okręt
obu filozofów. Pangloss wytłumaczył mu jako wszystko w świecie dzieje się możliwie najlepiej. Jakub
nie był tego zdania. "Musieli ludzie (rzekł) zepsuć cokolwiek naturę; nie urodzili się wszak wilkami, a
stali się wilkami. Bóg nie dał im armat 24 kalibru, ani bagnetów, oni zaś sporządzili sobie bagnety i
armaty, aby się uśmiercać wzajem. Mógłbym przytoczyć również bankructwa, oraz trybunały, które
zagarniają mienie bankrutów, aby zeń wyzuć wierzycieli. - Wszystko to jest nieodzowne, odparł
jednooki doktór; niedole poszczególne składają się na powszechne dobro; tym samym, im więcej jest
nieszczęść poszczególnych, tym bardziej całośc jest dobra". Gdy tak rozumował, ściemniło się, wiatry
zadęły ze wszystkich stron naraz i, tuż pod samym portem, okręt stał się igraszką najstraszliwszej
burzy.
V. Burza, rozbicie, trzęsienie ziemi, jako też inne przygody doktora Panglossa,
Kandyda i anabaptysty Jakuba
Połowa podróznych, osłabionych, dłąwionych niepojętą męczarnią, w jaką kołysanie okrętu wprawia
nerwy i wszystkie humory cielesne wstrząsane w najsprzeczniejszych kierunkach, nie miała nawet siły
troszczyć się o bezpieczeństwo. Druga połowa wydawała okrzyki i wznosiła modły; żagle poszły w
strzępy, maszty w srzazgi, dno się rozpukło. Pracował kto mógł, jeden nie rozumiał drugiego, nikt nie
kierował pracą. Anabaptysta pomagał trochę przy sterze, stojąc na pomoście; jakiś majtek, wściekły,
uderzył go z całych sił i rozciągnął go na pokładzie, ale, od ciosu jaki mu wymierzył, sam doznał tak
gwałtownego wstrząsu, iż wypadł na łeb ze statku. Tak wisiał, zaczepiony o kawałek złamanego
masztu. Dobry Jakub śpieszy z pomocą, pomaga mu wgramolić się z powrotem i z wielkiego wysiłku
stacza się w morze, w oczach tegoż majtka, który pozwala mu zginąć nie racząc nawet nań spojrzeć.
Kandyd zbliża się, widzi swego dobroczyćcę, jak zjawia się jeszcze raz na fali i zanurza się w niej na
zawsze. Chce się rzucić za nim w morze: filozof Pangloss wstrzymuje go, dowodząc, iż Zatokę
Lizbońską stworzono uwyślnie w tym celu, aby anabaptysta w niej utonął. Gdy to udowadniał a priori,
okręt rozszczepia się i pęka; wszystko ginie, z wyjątkiem Panglossa, Kandyda i nieludzkiego majtka,
który dał utonąć cnotliwemu anabaptyście; hultaj dopłynął szczęćliwie do brzegu, dokąd też Pangloss i
Kandyd dostali się na belce.
Skoro trochę przyszli do siebie, powędrowali do Lizbony; zostało im nieco pieniędzy, przy pomocy
których mieli nadzieję uratować się od głodu, ocalawszy tak szczęśliwie z burzy.
Ledwie stanęli w mieście, płacząc nad śmiercią dobroczyńcy, uczyli że ziemia drży im pod stopami;
morze wznosi się i bałwanie w porcie, krusząc okręty stojące na kotwicy[8]. Kłęby ognia i dymu
napełniają ulice i rynki; domy walą się, dachy osuwają się na fundamenty, a fundamenty rozsypują się
w gruzy; trzydzieści tysięcy mieszkańców wszelkiego wieku i płci znajduje śmierć pod ruinami. Majtek
 
powiada, pogwizdując i klnąc pod nosem: "Można tu będzie co zarobić przy tej okazji. - Jaka może być
wystarczająca racja tego fenomenu? pytał Pangloss. - To już chyba koniec świata! " wykrzyknął
Kandyd. Majtek pędzi niezwłocznie między ruiny, naraża się na śmierć, aby znaleźć nieco pieniędzy,
znajduje je, zagarnia, upija się, po czym, jeszcze odurzony winem, kupuje uścisk pierwszej dziewki,
spotkanej na gruzach domów, pośród umierających i umarłych. Wśród tego, Pangloss ciągnie go za
rękaw: "Mój przyjacielu, mówił, niedobrze sobie poczynasz; chybiasz powszechnemu rozumowi, chwila
nie jest zgoła po temu. - Do kroćset kaduków, odparł tamten, jestem majtek, rodem z Batawii;
zdeptałem cztery razy krucyfiks w czterech podróżach do Japonii[9]; dobrześ się wybrał, człeku, ze
swoim powszechnym rozumem! "
Parę odłamków zraniło Kandyda; legł na ulicy, przysypany gruzem. Mówił do Panglossa: "Przez litość!
postaraj się o trochę wina i oliwy; umieram. - Owo trzęsienie ziemi, to nie żadna nowość, odparł
Pangloss; miasto Lima w Ameryce uległo w zeszłym roku takiemuż wstrząśnieniu; te same przyczyny,
ten sam skutek; niezawodnie musi się ciągnąć żyła siarki pod ziemią od Limy do Lizbony. - To wielce
prawdopodobne, odrzekł Kandyd, ale, na Boga, trochę oliwy i wina.
- Jak to prawdopodobne? odparł filozof; twierdzę, że to rzecz udowodniona". Kandyd stracił
przytomność, Pangloss zaś przyniósł nieco wody z pobliskiej studni.
Nazajutrz, znalazłszy wśród gruzów jakieś prowianty, skrzepili się nieco. Nasępnie wzięli się, po równi z
drugimi, do pracy, aby ulżyć doli pozostałych przy życiu mieszkańców. Paru obywateli, którym użyczyli
pomocy, zaprosiło ich na obiad, ot, na jaki można sie było zdobyć wśród takiej katastrofy. Posiłek był
smutny; biesiadnicy skrapiali chleb łzami; ale Pangloss pocieszył ich, upewniając iż nie mogło byc
inaczej: "Wszystko to, powiadał, jest możliwie najlepiej: jeżeli bowiem wulkan jest w Lizbonie, nie mógł
być gdzie indziej; nie jest bowiem możebne, aby rzeczy nie były tam gdzie są, wszystko bowiem jest
dobrze".
Mały, czarniawy człowieczek, zausznik Inkwizycji a sąsiad Panglossa przy stole, ozwał się uprzejmie:
"Widocznie łaskawy pan nie wierzy w grzech pierworodny; jeśli bowiem wszystko jest najlepiej, nie
było ani upadku, ani kary.
- Wasza Ekscelencja raczy łaskawie darować, odparł Pangloss jeszcze uprzejmiej: upadek człowieka i
przekleństwo wchodziły nieodzownie w skład najlepszego z możliwych światów. - Zatem, szanowny pan
nie wierzy w wolną wolę? rzekł ów konfident. - Wasza Ekscelencja wybaczy, rzekł Pangloss; wolność
może istnieć wraz z nieodzowną koniecznością; albowiem było konieczne abyśmy byli wolni; albowiem,
było konieczne abyśmy byli wolni; albowiem, ostatecznie, wolność, określona przeznaczeniem"...
Pangloss nie skończył mówić, kiedy konfident dał znak podczaszemu, który mu nalewał szklankę wina
Porto czy też Oporto.
VI. Jak uczyniono piękne auto - da - fe, aby zapobiec trzęsieniom ziemi, i jak
Kandydowi wychłostano zadek
Po trzęsieniu ziemi, które zniszczyło trzy czwarte Lizbony, medrcy owej krainy nie znaleźli
skuteczniejszego środka przeciw całkowitej ruinie, jak dać ludowi piękne auto - da - fe[10].
Uniwerstytet w Coimbre orzekł, iż widowisko kilku osób spalonych uroczyście na wolnym ogniu jest
niezawodnym sekretem przeciwko trzęsieniu ziemi. W myśl tego zapatrywania, pochwycono jakiegoś
Biskajczyka, któremu dowiedzione iż zaślubił swą kumę, oraz dwóch Portugalczyków, którzy jedząc
kuraka, oddzielili tłustość: również związano, po obiedzi, doktora Panglossa i jego ucznia Kandyda,
jednego za to że mówił, drugiego że przysłuchiwał się z potakującą miną. Zaprowadzono obu, każdego
oddzielnie, do nader cienistych mieszkań, w których nigdy nie ma przyczyny uskarżać się na zbytek
słońca. W tydzień później ustrojono obu w san - benito[11] i ozdobiono im głowy mitrami z papieru:
mitra i san - benito Kandyda pomalowane były w płomienie odwrócone, diabły zaś były bez ogonów i
pazurów; natomiast diabły Panglossa posiadały pazury i ogony, a płomienie strzelały ku górze. Tak
odziani, szli w procesji i wysłuchali wzruszającego kazania, któremu towarzyszyły uczone śpiewy.
Kandyda oćwiczono rytmicznie, w takt melodyj. Biskajczyka i dwóch nieboraków, którzy nie chcieli jeść
szmalcu, spalono, Panglossa zaś powieszono, mimo że to nie było w zwyczaju. Tegoż samego dnia,
ziemia zatrzęsła się na nowo z przerażającym łoskotem[12]. Kandyd, przerażony, oszołomiony,
odurzony, cały zakrwawiony i drżący, powiedał sam do siebie: "Jeżeli to jest najlepszy z możliwych
światów, jakież są inne? mniejsza jeszcze, gdyby mnie tylko oćwiczono, toż samo zdarzyło mi się u
Bułgarów; ale, o drogi Panglossie! największy z filozofów, trzebaż bym patrzał jak dyndasz nie
wiadomo za co! o, drogi anabaptysto, najlepszy z ludzi, trzebaż było ci utonąć w porcie! o, panno
Kunegundo! perło dziewic, trzebaż aby ci rozpruto żołądek!
 

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin