Terminologia – Zbigniew Goliński
Zakres badań, cele praktyczne, jak i metody postępowania w tekstologii są przedmiotem dyskusji, odmiennych mniemań, a także zwyczajnych niporozumień. Tekst: utrwalenie niezmiennego w swym kształcie wytworu językowego, wyrażonego za pomocą reprezentatywnych dla języka znaków, zwanego dziełem literackim.
Wyróżniamy następujące określenia terminu tekst: tekst autorski, tekst poprawny, tekst zepsuty, tekst rękopiśmienny, tekst drukowany, tekst autentyczny, tekst oryginalny, tekst amplifikowany, tekst powielony, tekst definitywny, tekst obowiązujący, tekst kontaminowany, tekst ostateczny, tekst stabilny, tekst kanoniczny, tekst uszkodzony, tekst brulionowy, tekst restytuowany, tekst ustalony, tekst krytyczny, tekst czystopisowy, tekst podstawowy, tekst główny, tekst przerobiony, tekst funkcjonujący współcześnie, tekst oboczny, tekst hybrydalny, tekst czytelny, tekst naukowy, tekst zasadniczy, tekst skażony, tekst błędny, tekst tłumaczony, tekst równoległy, tekst autoryzowany, tekst wiarygodny, tekst ocenzurowany, tekst pełny, tekst skrócony, tekst autonomiczny, tekst zniszczony, tekst ustalony ostatecznie, tekst czysty, tekst zgodny z intencjami autora.
*Określenia przypisujące tekstowi funkcje doraźne, relatywne, nie mające trwałej pojemności semantycznej: tekst dawny, tekst nowy, tekst stary, tekst późniejszy, tekst wcześniejszy itd.
*Rodzina nazw stosowanych dla oznaczenia techniki zapisu tekstu czy też cech samego zapisu, jak np. tekst nadpisany, tekst wymazany, tekst przekreślony, tekst wpisany, tekst wykreślony, tekst dopisany.
*Określenia z przymiotnikiem negującym wyróżnioną cechę tekstu, jak: tekst nieautorski, tekst niepoprawny, tekst niezepsuty, tekst nieautentyczny, tekst nieoryginalny, tekst nieuszkodzony.
Funkcjonuje ok. 70 określeń tekstu. Na ogół używane terminy są nosicielami znaczeń i pojęć bardziej wyczuwanych intuicyjnie niż będących wynikiem przemyśleń prezentujących określoną koncepcję tekstologiczną.
Grupa terminów tekst:
1. Pojęcia odnoszące się do stanów prymarnych tekstu, wyznaczających jego naturalne cechy: tekst autorski, tekst oryginalny, tekst autentyczny, tekst zgodny z intencjami autora, tekst wiarygodny, tekst autoryzowany.
2. Nazwy pewnych właściwości dodatnio i ujemnie nacechowanych: tekst poprawny, tekst błędny, tekst zepsuty, tekst skażony, tekst pełny, tekst skrócony, tekst ocenzurowany, tekst kontaminowany, tekst amplifikowany, tekst restytuowany, tekst hybrydalny, tekst krytyczny.
3. Wyznaczniki cech tekstu jakościowo sfunkcjonalizowanych w zależności od wyznaczonego mu miejsca w procesie opracowania edytorskiego: tekst główny, tekst podstawowy, tekst zasadniczy, tekst oboczny, tekst równoległy.
4. Nazwy, które określają pewne właściwości tekstu; określają one ów produkt finalny będący celem badań: tekst ustalony, tekst definitywny, tekst krytyczny, tekst naukowy, tekst obowiązujący, tekst ostateczny, tekst kanoniczny, tekst stabilny, tekst zgodny z intencjami autora.
5. Określenia cech zewnętrznych testu, używane często jako synonim terminu „przekaz”: tekst rękopiśmienny, tekst powielony, tekst drukowany, tekst brulionowy, tekst czystopisowy.
6. Określenia postaci zewnętrznej tekstu odnoszące się do sposobów utrwalenia tekstu, tzn. do zapisu: tekst uszkodzony, tekst czytelny, tekst zniszczony, tekst czysty.
7. Nazwy często przeniesione z innych dziedzin wiedzy o literaturze nie mieszczące się w poprzednich klasach: tekst autonomiczny, tekst funkcjonujący, tekst tłumaczony, tekst przerobiony.
Wymienione wyżej grupy terminów dadzą się podzielić na dwie klasy: pierwsza(1-4) wyznacza niejako drogę manipulacjom, jakich dokonuje się na tekście w postępowaniu edytorskim. Zespół drugi (5-7) zawiera terminy używane synonimicznie na oznaczenie innych zjawisk niż tekst.
Górski dzieli przekazy tekstu na autentyczne i nieautentyczne:
*Przez autentyczny przekaz rozumiemy taki, w którego zredagowaniu autor wziął udział w jakikolwiek sposób. Są to: autograf, druk za życia autora dokonany pod jego kontrolą, wreszcie kopia skontrolowana przez autora.
*Do nieautentycznych przekazów zaliczone zostały wszelkie formy powieleń (jednorazowych, jak kopie i wielonakładowych, jak druki), nad którego produkcją autor nie czuwał i nie dokonywał kontroli.
Pojęcie przekaz i zapis:
Dla niektórych badaczy pojęcie „zapis” wpisane jest w pojęcie „tekst”: ma to być mianowicie zespół utrwalonych znaków. Termin „zapis” odnosi się tylko i wyłącznie do techniki utrwalenia, bez uwzględnienia relacji wyznaczających różne jakości tekstu. Pojęcie „zapisu” jest węższe od „przekazu”. W opisie tekstologicznym i edytorskim pojęcia tego na ogół unika się dość starannie, korzystając z innych kategorii określających cechy przekazu i zapisu panuje tak daleko sięgające pomieszanie pojęć iż obydwa terminy są nawet często utożsamiane. Wg. Górskiego: „tekst jest to graficzne utrwalenie wyżej określonego kształtu językowego, czyli po prostu zapis językowo-brzmieniowej warstwy tekstu.”
Przekaz: właściwość utrwalenia tekstu (druk, autograf, odpis, kopia, brulion). Nie może być autentyczny, wiarygodny itp. Są to atrybuty tekstu!
Wśród przytoczonych nazw odmian przekazów można wyróżnić:
1. Te, które określają stosunek zawartego w przekazie tekstu do faz twórczego procesu autorskiego;
2. Takie, które wskazują na zakres autorskiego „dozoru” nad procesem przekazywania tekstu zawartego w przekazie (autograf, kopia);
3. Określenia neutralne, zarówno pod pierwszym, jak i drugim względem: druk, rękopis.
Zapis: zespól form utrwalenia utworu w postaci tekstu (odręczna, maszynowa, VHS).
Wnioski:
- zakresy terminów określających podstawowe fakty z tej dziedziny nie są sprecyzowane, a same terminy często używane wymiennie.
- taki stan utrudnia wzajemne porozumiewanie się tekstologów i edytorów, oraz szerszy odbiór społeczny ich prac i powoduje głównie intuicyjne posługiwanie się terminami.
- ograniczenie możliwości opisu przedmiotu badania tekstologicznego, ów przedmiot nie jest Anie jednoznacznie, ani ściśle zdefiniowany. Szczególne braki i trudności terminologiczne występują w zakresie opisu przemian utworu literackiego, operuje się niesprecyzowanymi synonimami.
-różnorodna i wieloznaczna terminologia świadczą o braku w tym zakresie postulatów jawnych i ściśle sprecyzowanych.
Autograf- to po prostu rodzaj przekazu, jaki zostały wykonany przez samego autora;
Camea_Lidii_P