KILKA SŁÓW PRZEDMOWY Zastanawiajšc się nad przyszłociš, sięgamy przede wszyst- kim do wielkich wydarzeń czy postaci, które wywarły wpływ , na losy narodów, a niekiedy i całej ludzkoci. Mylšc o sza- . rym uczestniku procesu historycznego spoglšdamy na niego, jako przedstawiciela mas, uczestnika walk klasowych, w spół- twórcę dorobku cywilizacyjnego. Jakoby naszej uvaadze umy- kał fakt, że na los człowieczy składajš się nie tylko sprawy wielkie, ale również troski i radoci dnia codziennego. Od- tworzenie tej tak istotnej strony życia każdej jednostki nie jest rzeczš wcale łatwš. ródła z danej epoki chętnie infor- mujš pochylajšcego się nad nimi historyka o wydarzeniach politycznych, o rozwoju gospodarczym, wietnych osišgnię- ciach kulturalnych, a na ich kanwie, niejako między wiersza- mi, dotykajš rzeczy przyziemnych, takich, jak rozkład dnia przeciętnego obywatela, zdobywanie rodków do życia, ubie- ranie się, warunki mieszkaniowe, jedzenie, stosunki rodzinne i zdobywanie edukacji, spędzanie wolnego czasu. Dla badacza więc dostarczajš drobnych okruchów, z których mozolnie trze- ba układać wcale nie szarš mozaikę codziennoci. Tymczasem wglšd w życie codzienne naszych przodków jest rzeczš nie tylko interesujšcš, ale i wielce pouczajšcš, pozwa- lajšcš nieco innymi oczyma spojrzeć na upływanie naszego czasu. Nasuwa się tu pytanie, czy dotychczasowy dorobek pi- mienniczy udzielił zadowalajšcej odpowiedzi na te sprawy. Ukazujš się doć liczne "życia codzienne" pióra polskich czy obcych autorów. Jedne starajš się objšć całoć problematyki, jak op. Bohdana Baranowskiego Życie codzienne wsi między tVartc a Pilżcd w XIX wieku, bšd niektóre jego warstwy, jak Marii Estreicherówny Życże touarzyskie i obyczajowe K-ako- 7 we w latach I848-1863 czy też Ireneusza Ihnatowicza Oby- czaje wielkżej burżuazji warszawskżej w XIX wieku. Czytelnik interesujšcy się życiem codziennym na ziemiach polskich w XIX wieku znajdzie wiele ciekawych informacji w Historiż kultury materialnej Polski w zarysie (tomy V i VI). Zauważy jednak, że zdecydowanš większoć przykładów auto- rzy tej publikacji czerpiš z Królestwa Polskiego, dalej Galicji, niewiele za znajdujemy informacji o Wielkopolsce i jej sto- licy, Poznaniu. ródłem tego jest fakt, że brak po prostu prac monograficznych powięconych tej tematyce. Poznań doczekał się ksišżki o życiu codziennym, ale dotyczy ona czasów Odro- dzenia (Lucyna Sieciechowiczowa Życie codzienne w renesan- sowym Poznaniu 1518-1619). Brak prac dotyczšcych kultury materialnej czy życia co- dziennego nie oznacza, by w istniejšcych opracowaniach po- więconych dziejom Poznania czy Wielkopolski w XIX wieku autorzy niniejszej ksišżki nie znajdowali informacji na inte- resujšcy ich temat. Trzeba tu jednak podkrelić, że wiele za- g'adnień zwišzanych z dziewiętnastowiecznym Poznaniem cze- ka na nracowanie. Na dobrš sprawę, mamy zaledwie dwie monografie zajmujšce się pewnymi aspektami dziejów miasta w tym włanie okresie: Czesława Łuczaka Życie gospodarczo- -społeczne w Poznaniu 1815-1918 oraz Zdzisława Grota i Fran- ciszka Paprockiego Szkice poznańskie 1794-1864, mówišce o roli Grodu Przemysława w walkach narodowowyzwoleń- czych. Niedostatki w badaniach szczegółowych nie pozostały bez wpływu na próby syntetycznego spojrzenia na dzieje Pozna- nia w XIX wieku. Do tej pory brak nam takiego opracowania. Najobszerniejsza próba wyszła jeszcze przed pierwszš wojnš wiatowš spod pióra historyka niemieckiego Moritza Jaffego pt. Die Stadt Posen unter preussżscher Herrschaft. Cenna ta praca ma jednak charakter jednostronny. Autor jej spoglšda na dzieje miasta głównie przez pryzmat aktywnoci władz pruskich i jego niemieckich mieszkańców. W prawie pięćdzie- sišt lat póniej, z okazji 700-lecia nadania praw miejskich Po- znaniowi ukazały się dwie publikacje, majšce stanowić kolej- ne próby syntez. W Republice Federalnej Niemiec pojawiła się bardzo zwięzła Geschichte der Stadt Posen. Okres XIX wie- ku opracowali trzej badacze: Manfred Laubert, Gotthold Rhode i Friedrich Swart. Poszli oni utartym już torem i skupili się na działalnoci czynników oficjalnych i ludnoci niemieckiej, nadmiernie gloryfikujšc zasługi tych pierwszych. Trudno uznać tę ksišżkę za bardziej zauważalny postęp w badaniach nad przeszłociš Poznania. Ze znacznie ambitniejszym programem wystšpili badacze polscy, publikujšc trzytomowe wydawnictwo X wieków Poznania pod redakcjš Kazimierza Malinowskiego. Rozważania nad wiekiem XIX nie majš jednak zwartego cha- rakteru, a stanowiš zbiór studiów z różnych dziedzin, od dzie- jów gospodarczych po rzemiosło artystyczne. Szereg informacji o Poznaniu znajdujemy także w pracach powięconych całej , Wielkopolsce. Dotyczy to tak opracowań syntetyzujšcych (Dzie- je Wżelkopolskż, tom II pod redakcjš Witolda Jakóbczyka, czy Jerzego Topolskiego Wżelkopolska poprzez wieki), jak również monograficznych. Tutaj wymienić trzeba ksišżki na temat ro- zwoju gospodarczego: Czesława Łuczaka, Teresy Dohnal, Lecha Zimowskiego, zwišzane z położeniem proletariatu i ruchem ro- ! botniczym: Bolesława Danilczuka, Tadeusza Filipiaka, Stanisła- wa Kubiaka, Witolda Szulca, dziejami inteligencji: Witolda Mlolika, pracš organicznš: Witolda Jakóbczyka, Adama Skał- kowskiego, politykš germanizacyjnš i walkš z uciskiem naro- dowym: Witolda Jakóbczyka, Franciszka Paprockiego, Lecha Trzeciakowskiego, aktywnociš na polu owiatowym i kultu- ralnym: Zdzisława Grota, Tadeusza Klanowskiego, Jarosława Maciejewskiego, Bolesława Pleniarskiego, Jana Stoińskiego, Stefana Truchima, monografie powięcone wybitnym posta- i ciom: Zdzisława Grota, Witolda Jakóbezyka, Andrzeja Wojt- I kowskiego. Ukazało się też szereg mniejszych objętociowo bio- grafii (Wielkopolanie XIX wieku, tomy I i II, pod redakcjš Wi- tolda Jakóbczyka) oraz wiele artykułów i przyczynków doty- czšcych różnych spraw. Funkcjami Poznania zajmował się so- cjolog Andrzej Kwilecki. Wychodzšc z założenia, że pełniejsze zrozumienie przeszłoci Poznania wymaga również spojrzenia na jego dzieje przez pry- zmat losów przeciętnego poznańczyka, podjęto próbę zrekon- struowania jego życia codziennego w XIX wieku, koncentru- jšc się na latach 1815-1914, tzn. od. chwili, gdy Gród Prze- mysława powtórnie znalazł się pod panowaniem pruskim, aż do wybuchu pierwszej wojny wiatowej, kiedy to rzeczywi- cie zakończyło się dziewiętnaste stulecie. Poza t5,m autorami ksišżki kierowała chęć przybliżenia historii rodzinnego mia- sta współczesnemu poznaniakowi. Wydaje się nam bowiem, że stanie się ono jeszcze bliższe sercu jego mieszkańców, gdy spojrzš na niezbyt odległe dzieje grodu nad Wartš, poznajšc codzienne radoci i troski swoich przodków. Może pozwoli to lepiej zrozumieć dzień dzisiejszy. W trakcie badań nad odtwarzaniem życia codziennego na- trafiono na poważne trudnoci. Bardzo pomocne były omówio- ne opracowania, poruszajšce pewne aspekty przeszłoci Po- znania, aczkolwiek daleko było do uzyskania z nich odpowie- dzi na wiele nasuwajšcych się pytań badawczych. Odpowiedzi należało więc szukać w różnego typu ródłach. 'V przy- padku opracowania życia codziennego ich zestaw musiał być szerszy od tego, do którego sięga tradycyjnie badacz prze- szłoci. Obok ródeł pisanych wielkš rolę spełniały i inne ro- dzaje przekazów o dziewiętnastowiecznym Poznaniu. Niewiele materiałów dostarczyły ródła archiwalne. Akta miasta Poznania sš wprawdzie bardzo obfite, w nieznacznym jednak stopniu dotyczš omawianej problematyki. W tej sytua- cji ciężar przesunšł się między innymi na wspomnienia - tak opublikowane, jak i znajdujšce się w rękopisach. Na czoło wy- suwajš się tu niezastšpione Przechadzki po miecie liarcelego Mottego. Sięgnięto do prasy dziewiętnastowiecznej, poradni- ków gospodarstwa domowego, utworów literackich, kalenda- rzy. Materiały te uzupełniono wywiadami przeprowadzonymi wród ludzi pamiętajšcych tamte lata. Uzyskano relacje od osób wywodzšcych się z różnych sfer społecznych - z kręgów robotniczych, mieszczańskich, inteligenckich i ziemiańskich. Wyjštkowe znaczenie miała ikonografia: ryciny, obrazy, foto- grafie. Przestudiowanie kilkuset tego typu ródeł pozwoliło na zebranie wielu ważnych informacji, dotyczšcych wyglšdu do- mów, mieszkań, ruchu ulicznego, rozmiarów klęsk żywioło- wych, strojów, spędzania wolnego czasu itp. Istotne były także ródła kartograficzne dostarczajšce wiadomoci o rozwoju urbanistycznym miasta, układzie ulic, terenów wypoczynko- ,ych. Wiadomoci czerpano również z różnego typu zabytków kultury materialnej, jak meble, przedmioty codziennego użyt- ku, zabawki itp. Zapoznano się również z wystrojem zewnętrz- nym i wewnętrznym zachowanych z owych czasów domów, z układem mieszkań, zarówno należšcych do zamożnego miesz- czaństwa, jak i warstw uboższych. W tym miejscu autorzy pragnš złożyć podziękowania tym wszystkim, którzy z niezwykłš życzliwociš udostępniali ma- teriały i pomagali w odszukaniu zapoznanych. Słowa wdzięcz- noci kierujš autorzy do prof. prof. Zdzisława Grota i Je- rzego Topolskiego za trud przestudiowania pracy i cenne awagi, Wydawnictwu Poznańskiemu dziękujš za wielkš cier- pliwoć m oczekiwaniu na maszynopis oraz za szatę graficznš ksišżki. Autorzy zdajš sobie sprawę, że nie wszystkie kwestie zostały wyczerpujšco omówione, że można by jeszcze zna- leć szereg faktów ubarwiajšcych codziennoć Poznania. Ksišż- kę starano się utrzymać w tonie popularnonaukowym, z doć licznymi elementami ożywiajšcymi opowiadanie. lTa ile to s...
radar6