BADANIE PRZYCZYN POWSTAWANIA POŻARÓW

kpt. mgr inż. Tomasz Wiśniewski

Z uwagi na brak polskiej literatury dotyczącej badania przyczyn powstawania pożarów zamieszczone treści zostały oparte na materiałach wypracowanych na I i II Międzynarodowej Konferencji nt: „Badanie przyczyn powstawania pożarów”, które odbyły się w Szkole Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Poznaniu w latach 2003 i 2005. Materiały opublikowano w formie książkowej pod redakcją
bryg. mgr inż. Piotra Guzewskiego – Biegłego Sądowego z listy Sądu Okręgowego w Poznaniu. Pozostałe treści uzupełniono niepublikowanymi materiałami kpt. mgr inż. Tomasza Wiśniewskiego – Biegłego Sądowego z listy Sądu Okręgowego w Poznaniu oraz literaturą anglojęzyczną.

„Badanie przyczyn powstawania pożarów ma wiele celów. Najważniejsze z nich to prawidłowe, nie budzące wątpliwości ustalenie przyczyny pożaru oraz wszelkich okoliczności, które go poprzedzały, a także ustalenie sprawcy pożaru. Realizacja pierwszego celu daje możliwość wpływania na szeroko pojmowane bezpieczeństwo pożarowe. Dochodzenia po pożarowe pełnią bardzo ważną rolę w procesach poznawczych zachowania się ognia, dlatego powinniśmy większą uwagę poświęcić właśnie im.

Dochodzenia popożarowe to trudna dziedzina wymagająca od podmiotów uczestniczących w ustalaniu przyczyn powstawania pożarów dobrej organizacji oraz szerokiej wiedzy. Przez wielu teoretyków zagadnienia ustalanie przyczyn pożarów uznawane jest za jedną z najtrudniejszych czynności procesowych.

Szybko i prawidłowo ustalona przyczyna pożaru to znacznie większe możliwości ujawnienia sprawcy, to możliwość poprawy bezpieczeństwa pożarowego, to wymierny efekt ekonomiczny dla państwa oraz co najważniejsze to większy poziom bezpieczeństwa dla ludzi. Pomimo oczywistych i wymiernych korzyści płynących z dobrze funkcjonującego systemu badań popożarowych w Polsce nie widać szczególnego zainteresowania tym zagadnieniem ze strony oficjalnych urzędów państwowych oraz towarzystw ubezpieczeniowych. Niska jakość badań powoduje, że obecnie mamy do czynienia z plagą podpaleń oraz bezkarnością sprawców większości tych zbrodniczych czynów. Mam jednak nadzieję, że jeśli nie urzędy państwowe, to przynajmniej biegli i eksperci występujący w sprawach o pożary dołożą wszelkich starań, by sukcesywnie podnosić poziom swojej wiedzy i umiejętności praktycznych. Sprawność pracy ekspertów połączona ze sprawnością działania organów procesowych to jeden z podstawowych warunków zapobiegawczych.”[1]

Pojęcie pożaru[2]

Pojęcie pożaru nie jest jednoznacznie zdefiniowane w prawodawstwie polskim. Inaczej pożar określany jest w przepisach dotyczących ochrony przeciwpożarowej, inaczej zaś w przepisach Kodeksu karnego.

Pożar wg kodeksu karnego

Zgodnie z art. 163 § 1 Kodeksu karnego pożar to zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach. Pojęcie pożaru, o którym mowa w wymienionym artykule rozumiane jest jako ogień rozprzestrzeniający się z siłą żywiołową. Jest to więc ogień o wielkim zasięgu, który zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób[3] albo mieniu w wielkich rozmiarach[4]. Pojęcie pożaru w ujęciu Kodeksu karnego obejmuje w zasadzie rozprzestrzenienie się ognia na kilka obiektów (budowle, składy materiałowe, las) albo nawet jeden obiekt, ale o wielkich rozmiarach (np. blok mieszkalny). Sprawca pożaru spełniającego kryteria określone w art. 163 § 1 kk podlega karze pozbawienia wolności w wymiarze:

-        od roku do 10 lat –  w przypadku działania umyślnego,

-        od 3 miesięcy do 5 lat – w przypadku działania nieumyślnego.

W przypadku sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa wystąpienia zdarzenia określonego w art. 163 § 1 kk, sprawca podlega karze pozbawienia wolności w wymiarze:

-        od 6 miesięcy do 8 lat – w przypadku działania umyślnego

-        do lat 3 – w przypadku działania nieumyślnego.

Nie jest natomiast pożarem spalenie niewielkiego obiektu lub rzeczy, chociażby wielkiej wartości (cennych dokumentów, pieniędzy, aparatury itp.), jeżeli ma to miejsce w warunkach, w których ogień nie może się rozprzestrzenić. W takiej sytuacji sprawca odpowiada na podstawie art. 288 § 1 kk (zniszczenie mienia przez podpalenie) i podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, lub w wypadku spraw mniejszej wagi – podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo jej pozbawienia do jednego roku.

Pożar wg definicji straży pożarnej

Państwowa Straż Pożarna do celów związanych z ewidencją oraz klasyfikacją prowadzonych działań ratowniczych oraz do celów analiz statystycznych korzysta z definicji pożaru zamieszczonej w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 29 grudnia 1999 roku w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego[5]. W załączniku nr 3 tego rozporządzenia podaje się następującą definicję pożaru:

Pożary – są to niekontrolowane procesy palenia, przebiegające w miejscu do tego nie przeznaczonym.

Zgodnie z tą definicją każde spalanie zachodzące w miejscu do tego nie przeznaczonym jest pożarem. Spalanie to rozumiane jest zarówno jako spalanie płomieniowe, jak i bezpłomieniowe (np. żarzenie się).

Klasyfikacja pożarów

Na potrzeby sporządzania dokumentacji z działań jednostek straży pożarnej obowiązuje następujący podział pożarów według ich wielkości:

1) Pożar mały –  występuje, jeśli w jego wyniku zostały spalone lub zniszczone:

-        obiekty lub ich części, ruchomości, składowiska materiałów, maszyny, urządzenia, surowce, paliwa itp. o powierzchni do 70 m2 lub objętości do 350 m3,

-        lasy, uprawy, trawy, torfowiska lub nieużytki o powierzchni nie większej niż 1 ha;

2) Pożar średni – występuje, jeśli w jego wyniku zostały spalone lub zniszczone:

-        obiekty lub ich części, ruchomości, składowiska materiałów, maszyny, urządzenia, surowce, paliwa itp. o powierzchni od 71 do 300 m2 lub objętości od 351 do 1500 m3,

-        lasy, uprawy, trawy, torfowiska lub nieużytki o powierzchni powyżej 1 ha i nie większej niż 10 ha;

3) Pożar duży – występuje, jeśli w jego wyniku zostały spalone lub zniszczone:

-        obiekty lub ich części, ruchomości, składowiska materiałów, maszyny, urządzenia, surowce, paliwa itp. o powierzchni od 301 do 1000 m2 lub objętości od 1501 do 5000 m3,

-        lasy, uprawy, trawy, torfowiska lub nieużytki o powierzchni powyżej 10 ha i nie większej niż 100 ha;

4) Pożar bardzo duży – występuje, jeśli w jego wyniku spalone lub zniszczone powierzchnie lub objętości przekraczają wartości podane w punkcie 3.

Statystyczne przyczyny pożarów

W Polsce przyczyny pożarów zostały sklasyfikowane w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 29 grudnia 1999 roku w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (KSRG). Wykaz wszystkich przyczyn podano w tabeli.