KULTY DESTRUKCYJNE - OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
Definicje. Termin "kult" jest często używany do określenia grupy, której przekonania i praktyki są osłonięte tajemnicą. Różni się ona znacząco od religii instytucjonalnych: jej członkowie skupiają się wokół specyficznie pojmowanego Boga lub lidera. Na przestrzeni wieków, członkowie kultów, byli etykietowani jako religijni ekstremiści, heretycy i dewianci wobec głównego nurtu społeczeństwa.
W ciągu ostatnich lat nastąpił znaczący wzrost liczebności i rozmiarów grup, określanych mianem "kulty" a samo słowo "kult" zyskało wiele negatywnych znaczeń. Od razu, kojarzą się z kultem rodzice zrażeni do własnych dzieci - zubożałych uczniów, którzy poświęcili się dla bogatego, "inspirowanego przez Boga" lidera; podobnież przywoływane są przykłady bystrych umysłów przekształconych w "galaretę" poprzez wyrafinowane i nazbyt skuteczne techniki prania mózgu. Nie są to wizje dalekie od prawdy. Rzeczywiście, wiele współczesnych kultów jest szkodliwych, zarówno dla przynależących do nich członków jak i ogółu społeczeństwa. Jednym z tragicznych przykładów, potwierdzających ten fakt, był kult Świątyni Ludu. W listopadzie 1978 r. ponad 900 uczniów Jima Jonesa poniosło śmierć podczas rytualnej egzekucji w Jonestown, w Gujanie. Spowodowało to zaniepokojenie społeczeństwa, co zaowocowało utworzeniem edukacyjnych programów o kultach, oraz większe zainteresowanie mediów innymi, bardziej znanymi grupami religijnymi. Po Jonestown, rodzice którzy uważali, że takie zjawisko jak kulty zupełnie ich nie dotyczy, zaczęli martwić się o swoje dzieci. Przynależność dorastającej młodzieży do ,wywierających nacisk, grup, wcześniej potraktowana jako integralna część wzrostu ich dzieci, teraz budziła przerażenie. Rodzice mówili - "To mógł być kult".
Wątpliwości co do statusu grupy tylko powiększają zaniepokojenie rodziców. A przecież nie wszystkie radykalne grupy są kultami oraz nie wszystkie grupy kultowe są destrukcyjne. Łatwo jest potępić jakąś grupę z powodu jej odmienności. Byłoby to jednak wyrazem nietolerancji, dyskryminacji albo nawet zapędów prześladowczych. Dlatego, aby określić czy dana grupa jest destrukcyjna czy nie, należy wyjść poza powierzchniową warstwę oceny. Destrukcyjnymi nazywamy te kulty, które stosują ekstremalne i nieetyczne techniki manipulacji w celu: zwerbowania i wcielenia nowych członków, kontroli ich myślenia, uczuć i zachowania - co ostatecznie służy zdobyciu poparcia dla celów lidera. Mimo, że powstało najwięcej kultów o charakterze religijnym, istnieją również kulty polityczne, handlowe czy pseudoterapeutyczne. Liderzy takich grup często przypisują sobie boską naturę lub nadludzką moc. Często wymagają od swoich uczniów quasi-dziecięcego posłuszeństwa i służalczej lojalności. Próbują uzależnić od siebie swoich wyznawców tak, by móc wpływać nie tylko na ich postęp duchowy, lecz również na inne obszary życia: począwszy od praktycznych błahostek (np. "Jakiej szczoteczki do zębów mam używać?"), poprzez orientację polityczną ("Na kogo mam głosować?"), kodeks moralny ("Czy wolno kraść w imię Boga?") a skończywszy na osobistych i intymnych wyborach ("Kogo mam poślubić?").
Destrukcyjne kulty narzucają swoje przekonania i praktyki, które - jak mówi się konwertytom - są absolutną prawdą, stoją ponad świeckim prawem oraz są niezbędne do osiągnięcia szczęścia, zbawienia i całkowitej samorealizacji. Pod płaszczykiem szerzenia miłości i pokoju na świecie, kulty często utrwalają u swoich członków wysoce nietolerancyjną mentalność: "my - oni". Powszechnymi tego skutkami są: paranoiczne postrzeganie świata nie-kultowego oraz obronne i manipulacyjne podejście do osób spoza kultu.
W destrukcyjnym kulcie indywidualność jest wypierana przez interesy grupy. Konwertyci ulegają presji modyfikowania osobowości - jest to konieczne aby móc dostosować się do ideału kultu. Przyjacielskie stosunki pomiędzy członkami, a w szczególności z nie-członkami grupy są ograniczane i silnie kontrolowane. Odbija się to w nienaturalności i sztywności wzajemnych relacji, brakuje w nich ciepła. Fakt, że w pewnych kultach zachęca się do stosunków seksualnych, a w innych zakazuje, jest zdeterminowany realizowaniem grupowych, a nie osobistych, celów.
Psycholodzy, duchowni, lekarze, rodzice oraz byli członkowie otwarcie powiedzieli o drastycznych i negatywnych osobowościowych zmianach, których byli świadkami u wielu nawróconych. Kulty skrzywdziły nie tylko swoich członków. Szkody, z powodu działalności kultu, poniosły też rodziny zwerbowanych. Chodzi tu o rozwody, walki stoczone o opiekę nad dzieckiem, procesy sądowe przeciwstawiające rodziców ich własnym dzieciom. Kulty znane są również z powodu posługiwania się oszustwem i bezprawnie prowadzonej działalności, która godzi wprost w strukturę demokratycznego społeczeństwa.
CZYM KULTY MOGĄ SIĘ RÓŻNIĆ?
Wielkość. Kult może już stworzyć grupa 3 - 4 osobowa. Ale są i takie kulty, które skupiają tysiące członków.
Język. Różne grupy używają odmiennych "gwarowych" słów, które razem tworzą specyficzny, naznaczony ekskluzywizmem, słownik, niezrozumiały dla osób spoza kultu.
Święta księga lub inne obowiązujące teksty. Pewne kulty publikują własne książki, podręczniki i natchnione pisma. Inne traktują własne nauczanie, na podstawie Biblii, jako obowiązujące - przy czym: zmieniają i przekręcają tekst, popełniają plagiaty, błędnie interpretują lub cytują, wyrwane z kontekstu, fragmenty Pisma świętego, zgodnie z panującymi w grupie poglądami. Jeszcze inne - eklektyczne, czerpią inspiracje z różnych religii, pism mistycznych i okultystycznych.
Lider. W większości , liderami kultu zostają mężczyźni, choć zdarza się, że i kobiety pełnią tę funkcję. Liderzy mogą być młodzi (np. guru Misji Boskiej Światłości - Maharaj Ji, zaczynał swoją karierę jako Doskonały Mistrz w wieku 8 lat) lub starsi, mogą pochodzić z różnych środowisk, tak pod względem religijności jak i kultury, wykształcenia, czy statusu ekonomicznego.
Styl życia. Ubiór członka kultu może być zupełnie zwyczajny lub egzotyczny. Pożywienie - ściśle wegetariańskie, udziwnione lub też normalne. W niektórych kultach wymagane jest życie wspólnotowe, w innych: większość członków mieszka we własnych domach. Normy odnoszące się do życia seksualnego też są różne; pewne grupy bronią celibatu, inne promują wolny seks jako drogę do osiągania wyższej świadomości. W wielu kultach kładzie się nacisk na werbowanie nowych członków i zbieranie funduszy. W innych: większość członków pracuje zawodowo w normalnych warunkach.
Finansowe zobowiązania mogą być też różne: członkowie przekazują na rzecz kultu od 10% do 100% własnych zarobków, oszczędności lub majątku. Ale mogą też być zachęcani lub naciskani do brania udziału w coraz droższych kursach, organizowanych przez kult. Inne grupy eksploatują finansowo swoich członków, wymagając od nich darmowej pracy (często określanej przez lidera jako służba Panu, guru, mistrzowi).
IDEOLOGIA DESTRUKCYJNEGO KULTU
Spośród wielu jej różnorodnych wariantów, można wyróżnić stałe, powtarzające się tematy:
Podporządkowanie kierownictwu. Nawet, gdy lider robi większe zmiany w ideologii, wyraźnie wcześniej określonej, od uczniów oczekuje się, stosownej do tego, zmiany poglądów i zademonstrowania przez to swojej wiary. Dwubiegunowa wizja świata. Kult jest dobry, świat na zewnątrz - zły. Uczucie ważniejsze niż myślenie. Emocje, pozytywne uczucia, intuicja, itp. są uważane za bardziej wiarygodne niż racjonalne wnioski. Manipulacja uczuciami przez lidera i członków grupy. Potępienie krytycznego myślenia, leżącego w racjonalnej naturze człowieka, jako niepotrzebnej i złej aktywności. Zbawienie i (lub) samorealizacja tylko poprzez podporządkowanie się grupie. Cele usprawiedliwiają środki. Akceptuje się każde działanie, o ile pomaga w osiąganiu celów grupy. Grupa ważniejsza niż jednostka. Interesy grupy wypierają interesy, cele, aspiracje i potrzeby jednostki. Obrzędy inicjacji trzymane w tajemnicy, tylko dla wybranych. Grożenie surowymi, często nadnaturalnymi, konsekwencjami w przypadku opuszczenia grupy. Zerwanie więzów z przeszłością: z rodziną, przyjaciółmi, wcześniejszymi planami, zainteresowaniami. Przekonania grupy są absolutną prawdą, stoją ponad świeckim prawem. Przynależność do grupy daje dostęp do specjalnej mocy i przywilejów.
KATEGORIE
W celu identyfikacji kultów, podzieliliśmy je na następujące kategorie:
Wschodnie medytacje. W przypadku tych grup, przeszłość lidera często jest silnie związana ze wschodnią filozofią i religią, np. z buddyzmem, hinduizmem, sikkhizmem. Wschodnie pisma, takie jak np. Bhagavad-gita, zostają reinterpretowane oraz wykorzystane do usprawiedliwiania i gloryfikowania lidera, nierzadko uważanego za inkarnację Boga. Przekonania tych grup często zawierają następujące treści: człowiek może osiągnąć boską świadomość, stać się jednym z Bogiem, połączyć się z Nim przez medytację, powinien oderwać się od własnych myśli, uczuć oraz światowych aspiracji, materialny świat jest iluzją, po śmierci następuje reinkarnacja.
Chrześcijańskie, oparte na Biblii. Tu, Biblię często wykorzystuje się do wsparcia poglądów grupy; lider przeważnie jest uważany za Bożego proroka, niekiedy, nawet za powtórnie przybyłego Jezusa. Członkowie grupy zwykle są przekonani, że wiara w lidera doprowadzi ich do zbawienia, że ostateczna walka między dobrem a złem jest już bliska, że muszą tłumić swoje wątpliwości i krytyczne myślenie - poprzez np. mówienie językami, intonowanie pieśni i modlitwę.
Okultystyczne, satanistyczne, zajmujące się czarami, czarną magią. Te grupy stosują egzotyczne rytuały, próbując ściągnąć do siebie nadnaturalne moce. Charakterystyczne są tu: tajemniczość, ekskluzywizm oraz w pewnych przypadkach, nabożeństwo ku czci Szatana lub Antychrysta.
Polityczno - terrorystyczne. Mogą to być grupy świeckie bądź oparte na wschodniej lub zachodniej filozofii, religii. Członkowie tych grup są przekonani, że muszą obalić "zły" rząd lub "złe" instytucje. Wykorzystanie taktyk i metod terrorystycznych do swoich celów uważają za usprawiedliwione. Od członków zwykle wymaga się przejścia paramilitarnego treningu. Psychoterapeutyczne / rozwijające ludzki potencjał. Grupy te, aby potwierdzić własną wiarygodność, wykorzystują psychologiczną terminologię. Często oferują takie atrakcje jak: szybką i skuteczną terapię w przypadku psychicznych dolegliwości, zdobycie zupełnej kontroli nad własnym życiem, umiejętności manipulowania w celu realizowania własnych planów, nieograniczony dostęp do osobistego, twórczego potencjału i samorealizację. Lidera czci się zwykle jako super-terapeutę, posiadającego specjalną moc. Członkowie mogą być poddani intensywnym sesjom grupowym, które osłabiają mechanizmy obronne, indukują "emocjonalny wyż" oraz prowadzą do silnie utwierdzonej wierności wobec filozofii grupy i lidera. Programy leczenia uzależnień narkotycznych i alkoholowych. Pod pretekstem programu leczenia uzależnień, grupy te podporządkowują swoich członków, wykorzystując do tego celu, wysoce regulaminowy, a niekiedy wojskowy styl prowadzenia zajęć. Zmuszają do służalczości i posłuszeństwa wobec lidera. Handlowe. Te grupy obiecują szybkie, łatwe i spore zarobki (czasem nawet natychmiastowe wzbogacenie się) każdemu, kto poświęci się sprzedaży ich produktów. Członkowie często zachęcani są do posługiwania się oszustwem podczas sprzedaży oraz werbowania nowych dystrybutorów. Wiele osób odeszło z grupy w stanie większego zubożenia, niż w chwili, gdy rozpoczynali działalność - ponieważ inwestycja wymagała od nich więcej, niż mogli z siebie wycisnąć, a obiecywana prowizja , którą otrzymali, okazała się dużo niższa.
Zygfryd_Ludojad