HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH
WYKŁAD 2
29.03.2008 r.
Dr Anna Materska-Sosnowska
Organy organizacji władzy = instytucje polityczne
Organizacja władzy pojawia się wtedy, kiedy pojawia się rozwój społeczny.
II połowa XIII w. = 1265 r. – Parlament Angielski
XVI w. – Parlament Polski.
Senat w Polsce to urzędnicy królewscy, mający prawo zasiadania w Senacie. Wybory do Sejmu co 2 lata, uchwalane są tzw. Konstytucje czyli prawa obowiązujące, musiały być publikowane i rozsyłane po kraju. Otwarcie religijne i tolerancja.
Prawa z artykułów henrykowskich (baza ustrojowa) nie posuwały kraju naprzód.
HABEAS CORPUS ACT – nic o nas bez nas.
Anglia:
W XV w. wprowadzono procedurę impeachmentu – procedurę pozbawiania władzy urzędników królewskich, jeśli się nie sprawdzają (np. marszałka królewskiego). System anglosaski prawa = prawo precedensowe trwa do dziś. Instytucją doradczą króla jest „Tajna Rada”.
Rozwój gospodarki i uprzemysłowienie nastąpiły w XVIII – XIX w. Rozwój miast – nowe miasta, dużo ludności, nowa klasa społeczna w postaci mieszczan i robotników, upowszechnienie prawa wyborczego skutkuje powstaniem partii politycznych i nowej reprezentacji w parlamencie. Rozpoczyna się odpowiedzialność urzędników przed Parlamentem.
W XVIII wykształciła się instytucja premiera (bez formalnej takiej nazwy) – „Primus Inter Arens” – na tronie zasiada Jerzy I Hanowerczyk z monarchii absolutnej, trafia do Anglii – państwa liberalnego. Nie jest zainteresowany rządzeniem państwem, w którym owa władza jest niepełna – nie chce się nią dzielić, dlatego przestaje go ona interesować, poza tym ma nadzieję na powrót na tron rodzinny. Nie chcąc tracić czasu na długie dyskusje, z tajnej rady wybiera 7 osób i to z nimi – jako przedstawicielami tajnej rady prowadzi rozmowy. Po pewnym czasie z tych 7 wybierany jest 1 człowiek do kontaktów z królem. Nastąpił dualizm egzekutywy.
Pierwszym „premierem” był Rob Wolpole (1721-1742), korupcjogenny polityk, który dzięki umiejętności lawirowania pomiędzy łapówkami zapewnił sobie długie rządy. Nazwę „Prime Minister” wprowadzono w roku 1924 a realnie zaczęła ona funkcjonować za Churchilla.
Izba Gmin się rozrasta, dużo osób na skutek rozwoju kraju ma prawa wyborcze, Izba Lordów traci znaczenie, przez co monarcha też.
Od 1707 r. nie występuje Veto władcy, przez zaniechanie pewnych działań. Gabinet Ministrów to ok. 21 osób. Rząd to ok. 100 osób, to wiceministrowie, dyrektorzy departamentów – nie obradują.
Funkcjonuje system większościowy, rząd odpowiada przed parlamentem:
- indywidualnie – można odwołać pojedynczego ministra
- solidarnie – odwołując premiera odwołuje się cały rząd.
Monarcha na wniosek premiera wyznacza termin wyborów w czasie dla premiera odpowiednim.
Gabinet cieni – opozycja z liderem, Rząd Opozycyjny Jej Królewskiej Mości.
W Anglii funkcjonuje 46 okręgów wyborczych jednomandatowych (646 mandatów w Izbie Gmin) czynne i bierne prawo wyborcze przysługuje od 18 lat.
W Wielkiej Brytanii nie ma konstytucji spisanej, ale funkcjonują w jej ramach:
- autorytety naukowe
- prerogatywy królewskie
- prawo stanowione
- prawa europejskie
-konwenanse konstytucyjne i common law.
Konwenans konstytucyjny to prawo wynikające z konwenansów królewskich, ale bez sankcji. Konstytucja elastyczna – nie ma specjalnego trybu zmiany, nowe prawa zastępują prawa „bezużyteczne” na skutek zmian historycznych, społecznych czy politycznych.
Polska:
Tworzy się stanowiska dla ludzi „potrzebnych” = wiernych królowi, struktury zależne od monarchy. Król jest traktowany jak 3 izba parlamentu, musi konsultować swoje decyzje. Władza się szlachcie „należy” więc robią co chcą.
Patrz: konstytucja 3 maja – nasz referat.
USA:
13 kolonii zależnych od króla Anglii chciało się wyzwolić, zjednoczyć i oderwać. Przewagą ich zdecydowaną był fakt, iż Ojcowie Założyciele to byli ludzie wykształceni. W świetle idei Monteskiusza brak podziału władzy odczuwali jako nie do przyjęcia, gdyż trójpodział władz to podstawa udanych rządów. Należało przeprowadzić ograniczenie władzy wykonawczej, separację władzy na 3 części, ale z zachowaniem kontroli.
My, Naród Stanów Zjednoczonych, w celu umocnienia Unii, ugruntowania sprawiedliwości, zapewnienia ładu wewnętrznego i środków na wspólną obronę, stworzenia warunków sprzyjających powszechnemu dobrobytowi, zabezpieczenia dla nas i dla potomnych błogosławieństw wolności, ustanawiamy i przyjmujemy tę oto Konstytucję Stanów Zjednoczonych Ameryki
Konstytucję musiało uznać ¾ stanów (9 z 13) aby miała moc obowiązującą. Konstytucja USA jest krótka, lecz esencjonalna. Ma 7 artykułów, lecz są one bardzo obszerne, rozbudowane strukturalnie. Usystematyzowana i konkretna.
Art. 1 – Parlament
Władza ustawodawcza to Senat i Izba Reprezentantów (dwuizbowość – izby symetrycznie równe)
Art. 2 – Prezydent
Władza wykonawcza wybierana jest co 4 lata. Wybiera się 1 Prezydenta i 1 wiceprezydenta. Prezydent jest Naczelnym Dowódcą Armii, policji, żąda opinii od departamentów rządowych, zawiesza lub daruje przewiny za przestępstwa. Może obsadzać sędziów Sądu Najwyższego. Istnieje procedura Impeachmentu – Izba Reprezentantów stawia Prezydenta w stan oskarżenia, a Senat sądzi.
Art. 3 – Sądy
Władzę sądową w Stanach Zjednoczonych sprawować będzie Sąd Najwyższy oraz sądy niższe, które Kongres będzie z biegiem czasu tworzyć i ustanawiać. Sędziowie Sądu Najwyższego i sądów niższych instancji będą nieusuwalni i w określonych terminach będą otrzymywać za swoją służbę wynagrodzenie, które w okresie sprawowania przez nich urzędu nie ulegnie zmniejszeniu.
Art. 4 – Stany
§ 1. Każdy Stan będzie uznawał wszystkie dokumenty publiczne, rejestry i protokoły sądowe wszystkich innych Stanów. Kongres może w drodze ogólnie obowiązującej ustawy określić sposób uwierzytelniania tych dokumentów, rejestrów i protokołów oraz wynikających z nich skutków prawnych.
§ 2. Obywatele każdego Stanu będą korzystać z tych samych praw i przywilejów, z których korzystają obywatele wszystkich innych Stanów.
Osoba oskarżona w jednym Stanie o zdradę, zbrodnię lub przestępstwo pospolite, która zbiegłaby do innego Stanu i tam została schwytana, będzie na żądanie władzy wykonawczej Stanu, z którego zbiegła, wydana władzom Stanu, w którym popełniła zdradę, zbrodnię lub przestępstwo pospolite.
Żadna osoba, na której ciąży obowiązek służby lub wykonywania pracy w którymkolwiek ze Stanów z mocy prawa obowiązującego w tym Stanie, nie może w przypadku zbiegnięcia do innego Stanu być zwolniona z wykonywania żadnego z tych obowiązków na mocy praw obowiązujących w Stanie, do którego zbiegła, lecz będzie wydana na żądanie strony, na której rzecz ma wykonywać te obowiązki.
§ 3. Kongres może przyjmować do Unii nowe Stany; nowe Stany nie będą jednak tworzone lub organizowane na obszarze objętym jurysdykcją innego Stanu; nie będą tworzone przez łączenie dwóch lub więcej Stanów, ani części Stanów, bez zgody legislatury odnośnych Stanów i bez zgody Kongresu.
Kongres będzie miał prawo unieważniać oraz ustanawiać wszelkie przepisy i zarządzenia dotyczące terytoriów lub innych dóbr stanowiących własność Stanów Zjednoczonych; niniejsza Konstytucja nie będzie interpretowana w sposób, który poddawałby w wątpliwość tytuł własności Stanów Zjednoczonych lub któregokolwiek ze Stanów.
§ 4. Stany Zjednoczone gwarantują każdemu Stanowi wchodzącemu w skład tej Unii republikańską formę rządów, będą bronić każdego z nich przed inwazją oraz na żądanie władzy ustawodawczej lub wykonawczej (w przypadku gdy ustawodawcza zebrać się nie może) przed zaburzeniami wewnętrznymi.
Art. 5 – zmiany w konstytucji
Ilekroć dwie trzecie członków obu Izb uznają to za potrzebne, Kongres będzie wnosił poprawki do tej Konstytucji, albo na żądanie dwóch trzecich ogólnej liczby Stanów zwoła zgromadzenie, którego zadaniem będzie wniesienie projektu poprawek; w obu przypadkach poprawki staną się ważną pod każdym względem częścią tej Konstytucji, jeśli zostaną ratyfikowane przrez władze ustawodawcze trzech czwartych ogólnej liczby Stanów lub przez zgromadzenia w trzech czwartych Stanów, w zależności od tego, który z tych sposobów ratyfikacji Kongres uzna za właściwy;
Art. 6 - Konstytucja i ustawy Stanów Zjednoczonych, które na jej podstawie zostaną uchwalone, oraz wszystkie traktaty zarówno już istniejące, jak i zawierane w przyszłości przez Stany Zjednoczone, stanowić będą najwyższe prawo dla całego państwa i obowiązywać będą sędziów we wszystkich Stanach, nawet jeśli postanowienia konstytucji stanowych lub praw stanowych są odmienne. Senatorowie i posłowie do Izby Reprezentantów, o których była mowa powyżej, członkowie ciał ustawodawczych Stanów oraz wszyscy urzędnicy i sędziowie zarówno Stanów Zjednoczonych, jak i poszczególnych Stanów będą przed objęciem urzędu składali przysięgę lub oświadczenie w miejsce przysięgi, że będą przestrzegać niniejszej Konstytucji; objęcie jakiegokolwiek urzędu lub stanowiska państwowego w Stanach Zjednoczonych nie będzie jednak uzależnione od złożenia jakiegokolwiek oświadczenia dotyczącego przynależności do jakiegokolwiek wyznania.
Art. 7 – Ratyfikacja.
Sztywny trójpodział władzy z hamulcem w postaci kontroli. Sąd Najwyższy to 9 osób, ma funkcję kontroli konstytucyjności ustaw, każda ustawa i każdy jej punkt może być skontrolowany.
USA jest państwem federalnym z 50 stanów, o budowie władzy takim samym jak centralna
Prezydent -> Gubernator
Parlament -> Kongres Stanowy
Władza sądownicza-> Sądy Stanowe
Konstytucja stanowa musi być zgodna z konstytucją USA, ale może zawierać też własne, dodatkowe, nowe artykuły.
Wybory: do Izby Reprezentantów co 2 lata, do Senatu co 6 lat, a co 2 lata odnawia się 1/3 składu.
Wybory odbywają się zawsze w pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku listopada w parzystym roku przestępnym (2008) :
- do senatu
- Do Izby reprezentantów
- do kongresów lokalnych
- na elektorów
Izba Reprezentantów – ilość mandatów proporcjonalna do liczby mieszkańców
Senat – wybiera się po 2 senatorów z każdego stanu
Prezydent – każdy stan ma tylu elektorów, ilu ma reprezentantów w Kongresie.
Wiek:
- czynne prawo wyborcze – 18 l.
- bierne prawo wyborcze
= IR – 25 l. 7 lat obywatelstwa i zamieszkania w stanie, z którego się kandyduje
= Senat – 30 l. 9 lat obywatelstwa i zamieszkiwania na terytorium stanu, z którego się kandyduje
= 35 l. należy być nienaturalizowanym Amerykaninem i mieszkać min. 14 lat w Stanach.
IR – okręgi jednomandatowe
Senat – cały stan jest okręgiem
435 mandatów do IR
Parlament USA
132 mandaty do Senatu
3 mandaty distriktu Columbia
_________________________________
270 mandatów
wssmia