JezPolGimn1Jez.pdf

Monolog, dialog, polilog

Bartolomé Esteban Murillo

(1618–1682), „Ch∏opcy jedzàcy

winogrona i melony”

Pieter de Hooch (1629– po 1684),

„Spi˝arnia”

Leon Wyczó∏kowski (1852–1936),

„Brat Albert Chmielowski”

Przypatrz si´ zamieszczonym powy˝ej reprodukcjom obrazów. Na ka˝dym z nich widaç

dwie rozmawiajàce ze sobà osoby. Jak myÊlisz, o czym mówià? Jakich u˝ywajà s∏ów? A mo-

˝e mówi wy∏àcznie jedna z nich, a druga tylko s∏ucha? Spróbuj odtworzyç ich wypowiedzi

i zapisaç je w tabelce.

Rozmowa

dwóch ch∏opców

Rozmowa

matki z córkà

Rozmowa Brata Alberta

z ch∏opcem

Zanim zapiszesz teksty wypowiadane przez postacie z obrazów, zastanów si´, jak to zrobisz. Ja-

kich znaków interpunkcyjnych u˝yjesz? Sprawdê, jak sà zapisywane rozmowy bohaterów

w ksià˝ce, którà w∏aÊnie czytasz. Zapoznaj si´ te˝ z informacjami z ramki.

Monolog, dialog, polilog

1. W tekÊcie drukowanym (ksià˝ki, wydruki komputerowe) przytaczane s∏owa innych

osób zazwyczaj zanotowane sà kursywà, czyli pochy∏ym drukiem, i zwykle poprze-

dzone dwukropkiem . Taki zabieg nazywa si´ cytowaniem, a przytaczany tekst cyta-

tem , np. hetman Czarniecki mówi∏ o sobie: Jam nie z soli ani z roli, ale z tego, co mnie

boli . W tekÊcie pisanym r´cznie cytowane wypowiedzi mo˝na ujàç w cudzys∏ów .

2. Je˝eli w Êrodku cytowanego fragmentu dodajemy coÊ od siebie, w∏asne s∏owa oddzie-

lamy od cudzych myÊlnikami, np. Zróbcie coÊ – poprosi∏a Zuzia – przecie˝ tylko wy

mo˝ecie mu pomóc .

3. Przy zapisywaniu rozmów przytaczane s∏owa rozmawiajàcych osób sà na ogó∏ po-

przedzone myÊlnikiem, a ka˝da wypowiedê kolejnej osoby jest umieszczana w nowej

linijce, np.

– Kto tam?

– Ja.

– Aha.

– Czy mog´ wejÊç?

4. Je˝eli przytaczanà w tekÊcie wypowiedê jednej z osób rozmawiajàcych przerywajà

s∏owa autora, oddzielamy je równie˝ myÊlnikami , np.

– Kto tam?

– Ja – odpowiedzia∏ g∏os.

– Aha – rzek∏ Puchatek – prosz´ wejÊç.

5. Czasami s∏owa osób rozmawiajàcych ze sobà mogà byç umieszczone w cudzys∏owie,

a komentarz odautorski oddzielony przecinkami. Cudzys∏ów stawiamy wówczas po

ka˝dym cytowanym fragmencie, np.

„Czy coÊ si´ sta∏o?”, zapyta∏a matka, otwierajàc drzwi.

„Nie, nie. Tylko tak mi si´ wydawa∏o...”, jàkajàc si´, zaczà∏ Jacek, „...˝e tam ktoÊ

jest”.

Zgodnie ze zwyczajem panujàcym w naszej pisowni lepiej jest jednak u˝ywaç w takich

wypadkach myÊlnika zamiast przecinka, a cudzys∏ów umieszczaç tylko na poczàtku i na

koƒcu ca∏ego przytaczanego fragmentu, np. „To prawda – przyzna∏ Jerzy – ˝e w biblio-

tece jest wiele ksià˝ek popularnonaukowych”.

Sà osoby, które lubià zapisywaç us∏yszane anegdoty i dowcipy. Oto strona pewnego notesu

z trzema takimi tekstami. Niestety, czegoÊ w nich brak. Uzupe∏nij je myÊlnikami, tak aby by-

∏y zapisane zgodnie z obowiàzujàcymi w j´zyku polskim zasadami interpunkcji.

W przychodni lekarskiej

W jakiej okolicy poczu∏ pan bóle?

W okolicy Dworca G∏ównego.

Wywiad ze znanym re˝yserem filmowym

Co pan ostatnio nakr´ci∏?

Zegarek.

Monolog, dialog, polilog

Lekarz radzi pacjentowi

Niech pan chodzi wczeÊnie spaç. Ja sam k∏ad´ si´ spaç z kurami.

Panu doktorowi to dobrze, ale skàd ja wezm´ kury?

A mo˝e móg∏byÊ sam napisaç jakiÊ dowcipny dialog?

Uzupe∏nij brakujàce znaki interpunkcyjne w poni˝szych tekstach. A mo˝e uda ci si´ to zro-

biç w dwojaki sposób?

a) Z poÊpiechem ubierano pewnà dam´, która mia∏a si´ udaç do obserwatorium dla widze-

nia zaçmienia Ksi´˝yca. Nie Êpieszcie si´ znów tak bardzo – rzek∏a do obecnych – pan

Arago [s∏ynny astronom] jest tak uprzejmy, ˝e je˝eli si´ nawet spóêni´, to jeszcze raz po-

wtórzy dla mnie zaçmienie.

b) Ksià˝´ pewien, widzàc kiedyÊ filozofa, zajadajàcego przysmaki, zapyta∏: Có˝ to, i filozo-

fowie lubià tak˝e ∏akotki? Czemu nie? odrzek∏ filozof. Albo˝ natura dla samych tylko

nieuków dobre rzeczy stworzy∏a?

Ciekawe,

czy taki znak wprowadza

s∏owa wypowiadane

chórem?

Obserwujàc osoby pos∏ugujàce si´ j´zykiem w ró˝nych sytuacjach, j´zykoznawcy wy-

ró˝nili trzy formy wypowiedzi: monolog, dialog i polilog.

Monolog to d∏u˝sza wypowiedê jednej osoby, najcz´Êciej na okreÊlony temat. Jest ona

ciàgiem wypowiedzeƒ, tworzàcych spójnà ca∏oÊç.

Dialog to ciàg nast´pujàcych po sobie wypowiedzi co najmniej dwóch osób. Kiedy

jedna z nich mówi, pozosta∏e s∏uchajà, a nast´pnie któraÊ mówi coÊ, co jest albo odpo-

wiedzià na pytanie postawione przez pierwszà, albo nawiàzaniem do jej wypowiedzi.

Kolejne s∏owa sà wypowiadane albo znów przez pierwszà osob´, albo przez nast´pnà

i nawiàzujà do poprzednich zdaƒ. Wypowiedzi sk∏adajàce si´ na dialog nie sà wi´c

samodzielne – zale˝à od siebie zarówno formalnie, jak i znaczeniowo.

Polilog to wiele wypowiedzi wielu osób znajdujàcych si´ w tym samym miejscu, na

przyk∏ad siedzàcych przy stole w wielkiej sali jadalnej lub czekajàcych w poczekalni

lekarskiej. W wypadku polilogu zdarza si´, ˝e jednoczeÊnie mówi kilka osób na ró˝ne

tematy. Nie mówià one jednak do siebie; ka˝da z nich ma swojego s∏uchacza lub s∏ucha-

czy, którzy mogà, ale nie muszà, reagowaç na us∏yszane s∏owa.

Monolog, dialog, polilog

Dokoƒcz poni˝sze zdania:

a) Je˝eli przez d∏u˝szy czas mówi tylko jedna osoba, jej wypowiedê jest ...............................

b) Je˝eli rozmawiajà ze sobà dwie osoby, ich wypowiedzi tworzà .......................................

c) Je˝eli mówi wiele osób jednoczeÊnie, ich wypowiedzi tworzà .........................................

Jak nazwiesz (monologiem, dialogiem czy polilogiem) wypowiedzi:

a) przewodniczàcego samorzàdu szkolnego, który przedstawia uczniom program trzydnio-

wej wycieczki w góry;

b) ucznia odpowiadajàcego przy tablicy i nauczyciela komentujàcego jego s∏owa;

c) uczniów dyskutujàcych na lekcji j´zyka polskiego o przeczytanej ksià˝ce;

d) nauczycielki rozmawiajàcej z rodzicami jednego z uczniów na temat jego zachowania

w szkole;

e) uczniów siedzàcych na korytarzu w czasie przerwy;

f) uczestników przyj´cia urodzinowego;

g) pos∏ów w czasie obrad sejmowych;

h) spikera telewizyjnego.

Wpisz w miejsce kropek terminy: monolog , dialog lub polilog .

a) Przemówienie jest ...........................

b) Utwór dramatyczny sk∏ada si´ ze scen. Ka˝da z nich jest najcz´Êciej ....................

c) Wyk∏ad jest ......................

d) Rozmowa telefoniczna jest .......................

Przeczytaj wiersz Jana Twardowskiego pt. „Podzi´kowanie” (podr´cznik do kszta∏cenia kul-

turowego, cz´Êç I, rozdzia∏ 8.). Czy jest on monologiem, dialogiem czy polilogiem?

Jak myÊlisz,

czy koncert to polilog

muzyczny?

Mo˝e

raczej polifon.

Monolog, dialog, polilog

A teraz przeczytaj zamieszczony ni˝ej inny wiersz Jana Twardowskiego, któremu autor nada∏

postaç polilogu, chocia˝ nie oddzieli∏ od siebie wypowiedzi poszczególnych osób mówià-

cych w wierszu. Spróbuj zrobiç to ty, umieszczajàc myÊlnik przed ka˝dym zdaniem, które

wypowiada kolejny m´drzec. Jak myÊlisz, czy wszystkie wypowiedziane przez nich s∏owa

zosta∏y umieszczone w wierszu?

m´drcy

Odnajdziemy go – szeptali

pod niebem spadajàcym jak g∏´binowe ˝elazo

˝adna gwiazda nie jest pewna przed Êwitem

Z∏oto które wieziemy w baga˝niku nie krzyczy jak paw

mirra ukl´k∏a kadzid∏o protestuje ˝e nie jest motylem

wszystkie karmiàce liÊcie nie sta∏y si´ kolcami

Nie chwiejmy si´ ju˝ jak furtka na jednym zawiasie

byle tylko nie uczyniç z niego grzecznej prawdy

tak ÊciÊle udowodnionej ˝e niepewnej

tak pocieszajàcej ˝e tylko ludzkiej

Zastanów si´ i odpowiedz na pytania, starajàc si´ uzasadniaç swoje odpowiedzi.

a) Czy ka˝dà rozmow´ nazwiemy dialogiem?

b) Czy dialog nale˝y traktowaç jak sum´ monologów?

c) Czy mo˝na powiedzieç, ˝e polilog jest sumà dialogów?

d) Czy mo˝na wyobraziç sobie takà sytuacj´, w której polilog jest sumà monologów?

e) Co ∏àczy wypowiedzi sk∏adajàce si´ na polilog?

f) Czy wypowiedê jednozdaniowa mo˝e byç nazwana monologiem?

g) Czy monolog, w którym mówiàcy przytacza rozmow´ innych osób, przestaje byç mono-

logiem?

h) Czy istniejà takie wypowiedzi, których nie da si´ uznaç ani za cz´Êç monologu, ani dia-

logu, ani polilogu?

i) Miesi´cznik poÊwi´cony dramaturgii wspó∏czesnej ma tytu∏ „Dialog”. Czy móg∏byÊ uza-

sadniç taki wybór tytu∏u?

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: