TEOLOGIA FUNDAMENTALNA
x. H. Seweryniak „Świadectwo i sens” Płock 2001 r.
x. J. Kulisz „Wprowadzenie do teologii fundamentalnej” Kraków 1995 r.
x. W. Hładkowski „Zarys apologetyki” Warszawa 1980 r.
x. E. Kopeć „Apologetyka” 1976 r., „Teologia fundamentalna”
I. Objawienie w historii i towarzyszące historię
Zostały objawione trzy religie: judaizm, chrześcijaństwo, islam
II. W kim to objawienie dokonało się w historii?
W Jezusie Chrystusie: Jego historyczność, Zmartwychwstanie
Właściwa teologia pojawia się w okresie od I do połowy II wieku. Jednak przełomu myślenia w teologii dokonuje dopiero św. Tomasz w XI i XII wieku. Czasy nowożytne( modernizm XVIII, XIX w.) niosą wspólną myśl filozofii modernistycznych, która mówi, że człowiek czasów oświecenia zrozumiał, ze dotąd był dzieckiem i zaczyna dojrzewać. Okres oświecenia to czas „rozchodzenia się” kultury i chrześcijaństwa, powstaje tu w XIX wieku „Traktat o Objawieniu”. Powstaje wówczas myśl: „Jedynym źródłem prawdy jest rozum ludzki i to on zbuduje społeczeństwo, ludzkość szczęśliwą”.
CZYM JEST RELIGIA JAKO TAKA?
v Religia jako doktryna – doktryna też jest dziełem człowieka
v Wskazanie na człowieka religijnego, religia jako potrzeba wewnętrzna człowieka. Człowiek potrzebuje religii, jest to potrzeba egzystencjalna, zwana potrzebą religijną. Tej potrzeby nie stworzył człowiek. Nazwę tej potrzeby stworzył Erich Fromm.
Słowo religia (łac. Religio), etymologia:
1. Cyceron → od relegere albo od religare
2. Raktarcjusz → od religare „wiązać”
3. św. Augustyn → od reeligere „na nowo wybrać”, twierdzi że obaj poprzednicy mają rację.
To słowo religia chce nam pokazać, że człowiek odczytuję swoją sytuację egzystencjalną, rozważa ją, widzi jej niewystarczalność, szuka rozwiązania tej sytuacji wiążąc sięz Bogiem.
Św. Tomasz mówi: „Religia rodzi się w ludzkiej świadomości w tym momencie, w którym człowiek dostrzega swoją antyczność czyli skończoność i szuka swego w związaniu się z Nieskończonym, czyli Bogiem”.
HISTORYCZNOŚĆ ZJAWISKA RELIGOJNEGO
Określanie historii:
Prehistoria
v narzędzia → wymagające myślenia przyczynowego
v sztuka → jaskinie
v religia → pierwsze ślady u Neandertalczyków, były to formy grzebania umarłych
Historia
Ok. 10000 BC, gdy pojawiły się pisma, pojawia się również kultura zbieracza, łowiecka, rolnicza.
Wiek XIX w sposób szczególny, jest zwany wiekiem ewolucjonizmu.
Ewolucjonizm → ozn. wszystko co istnieje, rozwija się i swą przyczynę rozwoju upatruje w sobie (Herbert Spencer).
Ewolucja → ozn. Następstwo faktów.
Ewolucjonizm XIX wieku postanowił wyjaśnić skąd się bierze religia.
Powstały cztery szkoły, których wspólną cechą był redukcjonizm:
· szkoła racjonalistyczna
· szkoła moralistyczna
· szkoła antropologiczna
· szkoła socjologiczna
Szkoła racjonalistyczna → twórcą tej szkoły był Hegel i inni. Słowo redukcja pochodzi od reduto – sprowadzać do rzeczy prostych. Ta potrzeba, którą nosi w sobie człowiek jest jest potrzeba metafizyczną. W ludzkim społeczeństwie są dwie metafizyki:
· filozofów
· ludzi prostych → religia
Tam gdzie jest filozofia(rozumność), nie ma religii. Hegel religię redukuje do filozofii.
Szkoła moralistyczna → twórcą jest I.Kant, który twierdzi że rozum teoretyczny nie jest w stanie udowodnić istnienia Boga. Potrzebę Boga tłumaczy tak: wychowywanie człowieka potrzebuje wartości, norm, rozum mówi, że w tym wychowaniu może pomóc pojęcie „Boga”. Do wychowania ludzi potrzeba „straszaka” może nim być właściwe pojęcie Boga. Taką rolę widział Kant dla Boga w ludzkości.
W XIX wieku pojawia się „materializm naukowy”, jego punktem wyjścia(jak zresztą każdego materializmu) jest to, że Bogiem jest materia.
Ludwik Feuerbach ( 1872) → wiek XIX, moda na materializm, ateizm budowany najpierw na ewolucjonizmie. Ludwik Feuerbach uczęszczał na wykłady Hegla, które po dwóch latach porzuca i zaczyna studiować teologię, filozofię. Otrzymuje doktorat w 1826 roku, podejmuje krytykę chrześcijaństwa: „O istocie chrześcijaństwa” Warszawa 1959, „Wykłady o istocie religii” Warszawa 1953. Jego filozofia religii jest zwana filozofią antropologiczną (sprowadza całą filozofię do człowieka). Pyta jak zrodziła się idea Boga w ludzkim umyśle. Uwalnianie człowieka z idei Boga nazywa uwalnianiem z alienacji (alienus, alienalien → obcy). Po raz pierwszy użył tego słowa Hegel, Bóg wyzbywa siebie na rzecz istnienia bóstwa w człowieku. Feuerbach inaczej rozumie to słowo, odchodzi od Hegla w pewnym punkcie. Hegel mówi że istnieje duch absolutny na ziemi, Feuerbach twierdzi, że to jest nieprawda, ponieważ my w świecie nie widzimy ducha absolutnego, ale ducha ludzkości. Feuerbach stawia na pierwszym miejscu ludzkość, a nie jednostkę. Dla niego ludzkość jest wieczna (nie jednostka). Historia ludzkości jest historią dojrzewania jednostki. Wygląda to tak, że jednostka uświadamia sobie innych ludzi, jednostka jest świadoma gatunku i jego problemów. Człowiek tym lepiej siebie pozna im lepiej będzie znał historię ludzkości. Uważa, że są trzy wartości gatunku, które jednostka musi sobie uświadomić:
· wiedza - rozum
· wolność - wola
· serce – miłość
Wyrażają one to co nieskończone w gatunku. Zadaniem człowieka jest te cechu urzeczywistniać.
Filozofowie podejrzenia
Ludwik Feuerbach → od początku był materialistą (istnieje tylko materia). Skąd zatem idea Boga?
Istota filozofii Ludwika Feuerbacha
Ludwik Feuerbach wprowadza po raz pierwszy pojęcie ludzkości, gatunku. Mówi, że to ludzkość istnieje dla gatunku, a nie odwrotnie.
Każda jednostka nosi w sobie pragnienie nieśmiertelności (jest to cecha naszego umysłu, ten kto myśli jest otwarty na rzeczywistość, skończoność budzi w nas świadomość buntu). Kiedy człowiek uświadamia sobie pragnienie nieśmiertelności popełnia błąd. Błąd. Błąd polega na tym, że mając to pragnienie nieśmiertelności, wyjaśniając je człowiek zrobi to następująco: temu pragnieniu odpowiada Pan Bóg, On to spełni, po prostu człowiek szukał odpowiedzi na zewnątrz w Bogu.
Pogląd Ludwika Feuerbacha nazywa się redukcjonizmem antropologicznym (bogiem dla człowieka jest drugi człowiek). Człowiek sam przez siebie staje się uboższy, wyobcowuje z tego co najlepsze. Człowiek tworzy idee, która istnieje tylko w jego umyśle. Dojrzewanie ludzkości jest to wyprowadzenie człowieka z tej alienacji (że Boga nie ma, a na miejscu Boga ma wchodzić człowiek). Religia jest stosunkiem człowieka do samego siebie.
Marks (od niego powstał marksizm)
Marks od myślenia Ludwika Feuerbacha i Hegla w momencie gdy mówi, że nie ma jednostki i jest człowiek. Trzeba wyjść od człowieka.
Antropologia marksistowska → dla marksizmu i Marksa człowiek ma dwie natury.
· biologiczne → jest to ręka i rozum (rozum ma kierować tą ręka ludzką), to co daje matka natura
· społeczna → człowiek dojrzewa w ludzkiej społeczności, jego jednostka jest uzależniona od tego w jakiej społeczności żyje.
Marks mówi, że jeżeli chcemy stworzyć człowieka to musimy stworzyć społeczność (najlepszą) w jakiej ten człowiek będzie żył (wzorcowe społeczeństwo np. ZSRR).
Skoro natura biologiczna nie ma żadnej potrzeby Boga to skąd się wzięła religia? Marks odpowiada jednoznacznie: „z ludzkiej społecznośći”. Wyróżnia on trzy źródła religiogenne:
· prawo natury
· nasze sumienie i śmiertelność
· klasowość społeczeństwa
z tego wynika, że ludzkość nie mogła rozwijać się bez religii. Człowiek nie rozumiał tego świata, nie rozumiejąc stworzył bogów. W wieku XX Stefan Opara (marksista) pokazywał, że jeszcze dziś są ludzie podobni do ludzi pierwotnych.
Niewiedza
Im bardziej rozumiemy prawa natury, tym Bóg jest mniej potrzebny. Im bardziej człowiek ten świat poznaje i nad nim panuje, tym mniej w nim Boga.
Nasze sumienie i śmiertelność.
Sumienie człowiek otrzymuje przez wychowanie, można zatem stworzyć społeczeństwo bez Boga i tam „zmienić się”. Sumienie jest powiązane ze śmiercią a ta z kolei jest źródłem religiogennym.
Klasowość człowieka
Zawsze są biedni i bogaci, celem marksizmu było znieść tę granice , pokazywać, że nie trzeba ludzi uczyć o raju w niebie, po śmierci tylko stworzyć raj na ziemi w ten sposób zniknie potrzeba religii.
Marks uważał że:
· biedni potrzebują religii jako opium ludu
· bogaci potrzebują religii jako opium dla ludu
Puenta Marksa:
Nawet jak znikną bogaci i biedni (wszyscy będą równi) to może istnieć religia i państwo (władza będzie jej źródłem religiogennym). Przyszłe społeczeństwo będzie ludźmi wolnymi bez państwa.
Wizja obywatela u Marksa:
Niesamowity rozwój wykształcenia człowieczeństwa, władza, sumienie zniknie, bo człowiek będzie świetnie rozwinięty.
Marksizm – największa utopia ludzkości (L. Kołakowski)
Nietzsehe ( 1900) → pochodził ze słowian, nazywał się Nitecki. Był jednym z trzech (Celsus, Strauss, Nietzsche) przeciwników chrześcijaństwa. Studiował teologię, filologię klasyczną, filozofie. Wychowany w rodzinie luterańskiej, surowy tryb życia, zbiór nakazów i zakazów, życie religijne w jego domu było oderwane od życia codziennego, jako człowiek oświecenia na pierwszym miejscu stawiał rozum. Rozumem trzeba rozwiązać problem religii, pokazać światu jaką jest obłuda mówić, że wszystko co religia głosi o Bogu to tylko rodzi się i pozostaje w głowie człowieka. Bo człowiek nie jest w stanie dać myślenia swoim myślą, jest to wielka alienacja. Nietzsche ogłosił światu że Bóg umarł. Chrześcijaństwo uważał za wielkie kłamstwo, wzywa do walki z nim. Gdy Nietzsche mówi że Bóg umarł to ma na myśli śmierć Boga w umyśle człowieka. Kiedy Bóg umiera w ludzkim umyśle to w człowieku umierają moralność i sens życia dla którego do tej pory żył. Teraz człowiek rodzi się na nowo, nie ma dobra i zła, ani nikogo kto mu pokaże jak żyć. Tworzy Nietzsche pojęcie nadczłowieka – to ten człowiek wyzwolony, który uczyni krok do przodu. Nie ma nic i sam zaczyna tworzyć wolność, granice dobra i zła. Nietzsche mówi że granicą wolności człowieka jest drugi człowiek.
J.P. Sartue ( 1980) → albo Bóg albo człowiek. Jest on opanowany jedną ideą (człowiek jednej książki). Był zaabsorbowany ideą wolności człowieka. Jeżeli człowiek nie jest wolny to Bóg istnieje, ale jeśli człowiek jest wolny to Boga nie ma. Tam gdzie nie ma wolności tam i nie ma człowieczeństwa. Gdy Boga nie ma to świadomość i wolność człowieka wchodzi w wolność. Nicość to przekonanie że nic nie ma racji swego istnienia. Uważa, że drugi człowiek to piekło im więcej o nas wie to tym bardziej się go boimy. Każdy byt na ziemi składa się z materii i formy. Forma to idea. Jest ona w rzeczy tu na ziemi a nie w niebie.
J.B. Vico → wiedza prawdziwa zawarta jest w tym świecie. W historii można szukać zrozumienia człowieka. Człowiek może się zrozumieć historii, którą tworzył. W ludzkości istnieje „zmysł ludzkości” jest to pierwiastek wszczepiony w ludzkim umyśle. Wszystko co ma ludzkość przeszło prze z jej doświadczenie. Objawienie polega na tym, że Bóg wszczepia ten pierwiastek i teraz ludzkość w swoimi doświadczeniu historycznym może poznać co Bóg od niej chce. Objawienie chrześć. Jeśli chce być prawdziwe, musi przejść przez pryzmat historyczny.
Deizm – Deus. Nie jest anafeizmem. Jest to próba stworzenia religii bez Objawienia chrześć.
Powody dla których odrzucają Obj.:
H. H. Charber, J. Toland, M. Mimdat (XVII/XVIII w.)
- wojna 30 – letnia
Jak można w imię Obj. Boga walczyć tak krwawo.
- chrześcijaństwo ma tajemnice, których rozum ludzki do końca nie zrozumie. Jak czegoś nie rozumiem, odrzucam w imię człowieczeństwa.
- religia musi być na miarę i możliwości człowieka.
Tworzą religię rozumu (naturalną).
Dogmaty rozumu:
- istnieje Bóg – można go poznać rozumem
- dusza nieśmiertelna
- odpowiedzialność moralna
Jest to religia salonów?
W Niemczech (XVIII i XIX w.)
Cała godność i istota człowieczeństwa polega na poszukiwaniu prawdy (nie podaniu) – Bóg nie objawia się, bo szanuje człow.
Istotą fil. oświecenia jest Sapere andere – miej odwagę myśleć (Kant). Do XVIII w. Ludność była podobna do dziecka (matka – chrześcijaństwo). Dojrzałym człowiekiem
To Kant przeciw Bogu jest uzasadniany jako walka o wolność.
Istnieją 2 rodzaje bytów:
1) byty istniejące w sobie i dla siebie (bez refleksji) i w tym bycie nie ma rozwoju, tu nie dostaje się nicości.
2) Bycie dla siebie i dla innych (świadomie i udanie) to jest tylko człowiek. W człowieku nigdy nie istnieje czysta samoświadomość. Zawsze żeby być samoświadomym potrzebujemy kogoś lub czegoś. Nasz świadomość zawsze zwrócona jest ku czemuś. Byt zawsze istnieje w relacji do innych i inni pomagają mu być świadomym. A Bóg którym jest bytem? Ani 1 – bo nie jest ustalony , 2 też nie bo potrzebowały innego bytu. Pojęcie Boga jest zatem sprzeczne. Nie ma go.
Egzystencjalizm – na pierwszym miejscu jest istnienie, egzystencja, istota.
Człow. Ma swoją egzystencję, a nie ma swojej istoty. Bo swoją istotę buduje przez całe rzycie za pomocą wolnych wyborów. Człow. przekracza swą miłość.
Podsumowanie XIX i XX w.
Fil. i ateizm XIX w. jest inna niż fil. starożytna. Do XIX w filozofia wyjaśniała świat. Od XIX w. fil. niosąca ateizm zmieniać świat. Do tej zmiany światy fil. potrzebowała wyrzucić ze świadomości ludzkiej Boga i religie. Nie negowała ona potrzeb egzystencjalnych, ale na miejscu Boga stawiała coś innego (np. ludzkość). Chciała ona budować świat dla ludzkości. Bóg umiera bo umiera cywilizacja, która wyznawała tamtą filozofię.
Objawienie w historii i tworzące historię:
Są trzy religie historyczne (objawione): judaizm, islam, chrześcijaństwo. Jest jeszcze buddyzm, ale to oświecenie (a nie objawione).
Od XIX w. pojawił się „Traktat o objawieniu”. Dyskusja z tymi, którzy negowali objawienie.
Revelatto = objawienie
Teologia i chrześcijaństwo by być zrozumiałym dla człowieka potrzebuje filozofii. Teologia bez fil. jest chora na aids.
Fil. Platońska
Prawdziwą rzeczywistością godną poznania był świat idei. Ten świat jest cieniem tamtego świata. Cała prawda jest w niebie.
Skorzystał z niej św. Tomasz. Źródłem wszelkiej wiedzy ten świat.
XVIII i XIX w. odrzuca się Objawienie i chrześć. Jako żródło poznania. Zatem Jezus nie jest Bogiem. Prawdą to ludzki rozum.
To jest skrajność, skrajność zawsze wywołuje drugą skrajność.
Można poznać Boga. Źródłem pocz. są ludzkie uczucia.
Schleiermacher – poruszył cały XIX w.
Pana Boga należy szukać też w sercu, nie tylko w rozumie. Źródło wiedzy to uczucie zależności od Boga, które ma każdy człowiek. To uczucie to nie tylko własność chrześć. Ma to każda religia.
3 wielkie możliwości badania człow.:
- metafizyka
- moralność
- religia
Zapisują się one jednym podmiotem – człowiekiem.
„Jezus Chrystus prorok i reformator” Kołakowski
1. Zniesienie prawa na rzecz miłości.
2. Perspektywa zniesienia przemocy w stosunkach między ludźmi.
3. Zniesienie idei Ludu wybranego. Fundamentalne wartości ludzkie są własnością wszystkich i ludzkość tworzy jeden lud – idea taka stała się dzięki nauce Jezusa niezbywalną częścią naszego świata duchowego.
4. Nie samym chlebem żyje człowiek.
5. Organiczna nędza doczesności.
6. Przywracanie Jezusa kulturze. O wielu rzeczach można co prawda powiedzieć „to już było” – wyszukujemy nie bez racji podobne tematy jak w relacjach azjatyckich. Jednakże w kręgu śródziemnomorskiej kultury do której należymy te wartości związane są z nauką Jezusa. Jest to zasób duchowy, który On w obieg wprowadził i któremu nadał impet. Dlatego wszelka próba „unieważnienia Jezusa”, usunięcia Go z naszej kultury, pod takim oto pretekstem lub na takiej oto zasadzie, iż nie wierzymy w Boga, w którego On wierzył , wszelka taka próba jest śmieszna i jałowa. Próba taka jest tylko dziełem ludzi ciemnych, którzy wyobrażają sobie, że sam prostacko zapisany ateizm nie tylko może wystarczyć jako pogląd na świat, ale może ponadto upoważniać do tego, by dowolnie wedle własnego doktrynarskiego zamysłu okrawać tradycją kulturalną, wyjałowiając go z najżywotniejszych soków. Niezależnie wszakże od tej nadziei osoba i nauka Jezusa Chrystusa nie mogą zostać usunięte z naszej kultury ani unieważnione jeśli kultura to ma strzec i tworzyć się nadal. Był wzorem owego autentyzmu radykalnego, w którym dopiero każdy osobnik ludzko może nadawać życie swoim wartościom (prawdziwie).
Racjonalizm Þ
Nie ma Boga, nie ma objawienia
Fideizm Þ
...
STUDENTKA26