dykcjunorz_wersyjo_3.pdf

DYKCJŮNORZ

POLSKO-ŚLŮNSKI

SŁOWNIK

POLSKO-ŚLĄSKI

WERSYJO III

WSTĘP

PRZEDMOŁWA

Choć od dłuższego już czasu

obserwujemy renesans śląs-

kiej mowy, zauważalne staje

się też coraz większe ubós-

two leksykalne śląskich teks-

tów pisanych i mówionych.

Wiele słów dobrze jeszcze

znanych starszym pokole-

niom odchodzi coraz bardziej

w zapomnienie – zastępują je

najczęściej polonizmy, nie-

rzadko pod naciskiem róż-

nych gremiów uzurpujących

sobie prawo do kontrolowa-

nia „czystości śląskiej mo-

wy” (tym sposobem np.

„sztrahecle” zastępowane są

„zapołkami”). Z drugiej stro-

ny często zdarza się, że pi-

szący czy mówiący po śląsku

unikają słów, które wydają

mu się zbyt „polskie”. Te

słowa często zastępuje je

germanizmami w stopniu,

jaki starszym pokoleniom

Ślązaków był z pewnością

nieznany (pojawia się np.

„szpracha” w miejsce „god-

ki” czy „rzeczy”). Germa-

nizmy stanowiły i nadal sta-

nowią znaczną część śląskiej

leksyki, a nawet są poniekąd

jej znakiem szczególnym (co

dobrze widać na kartach tego

słownika), z pewnością też

mogą nadal wspomagać

Choćoż już uod dugszego

czasu do śe widźeć uod-

rodzyńy ślůnskyj godki, do śe

tyż widźeć, co we ślůnskych

tekstach, tak tych pisanych,

jak tych godanych, je coroz to

myńi prawych ślůnskych

słůw. Śyła słůw, znůmych

jeszcze dobrze naszym

uojcům i starzikům, je coroz

to barzi przepůminano – we

jejich mjyjsce wkludzo śe

polůńizmusy, ńyroz i na-

pjyrajům na take cośik roz-

toliczne grymija, kerym śe

zdo, co majům prawo na

dozůr nad „snożnośćům

ślůnskyj godki” (tymu bez

tyn przikłod „sztrahecle” śe

mjyńům ńykej na „zapołki”).

Ze inkszyj strůny trefjo śe,

iże te, kere godajům abo

piszům pů naszymu, mijajům

słowa, co śe jym zdowajům

zazbyt „polske”. We jejich

mjyjsce wkludzo śe tela ger-

mańizmusůw, co godka już

ńyma ańi podano na ta uod

starych Ślůnzokůw (pokozuje

śe bez tyn przikłod „szpra-

cha” we mjyjsce „godki” abo

„rzeczy”). Germanizmuse by-

ły i dali sům srogům czyń-

śćům ślůnskyj leksyki, baji

znamjyńym uůnyj (co je

dobrze widać we tym dyk-

śląskie słowotwórstwo. Nie

wydaje się jednak pożądane,

by nowe, będące raczej

wyrazem bezradności i nie-

wiedzy, niż twórczej inwen-

cji, zapożyczenia z niemiec-

kiego, tak samo zresztą jak i

polonizmy, wypierały auten-

tyczne śląskie słownictwo,

będące naszym wspólnym

dziedzictwem. „Dykcjůnorz

polsko-ślůnski” z pewnością

nie jest wystarczającym re-

medium na te niepożądane

zjawiska, ma jednak przypo-

minać dawne słownictwo i

stanowić pomoc dla tych,

którzy próbują po śląsku

pisać.

Trzecia wersja „Dykcjů-

norza” została wzbogacona

pod względem leksyki, jed-

nak najistotniejszą zmianę

stanowi zredagowanie jej w

ortografii Feliksa Steuera.

Oznaczenia gramatyczne po-

zostały bez zmian, Przy

rzeczownikach, jak w wersji

poprzedniej, podano rodzaj,

do którego należą i koń-

cówkę dopełniacza, przy cza-

sownikach zaś oznaczenia

form dokonanych i niedoko-

nanych oraz iteratywnych

(tam, gdzie takie formy nie

mają polskich odpowied-

ników) wraz z końcówkami 1

osoby l. poj. czasu tera-

cjůnorzu), dali tyż mogům

nům půmogać rychtować

nowe ślůnske słowa. Dyć ńy

trza nům, coby te nowe po-

życzki ze mjymjeckyj godki,

we kerych je wjyncy ńy-

zradnośći i ńywjedzy, ańiżeli

twůrczyj inwyncyje, wyklu-

dzały nům do grůmady ze

polůńizmusůma prawe ślůn-

ske słowa – ta nasza spůlno

erbizna. Sům „Dykcjůnorz

polsko-ślůnski” na isto ńy

stykńe za medycyna na to

wszysko, mo atoli przipů-

minać downe ślůnske słowa i

spůmogać tych, co pů naszy-

mu průgujům pisać.

Trzećo wersyjo „Dykcjůno-

rza” uobogacůno je nowymi

słowůma, dyć nojwjyncy pů-

mjyńała śe w ńi uortografijo

– cołko je napisano we

uortografiji Steuerowyj. Uo-

znaczyńa gramatyczne ńy

půmjyńały śe. Rzeczowńi-

kům, jak przůdźi, przidany je

rodzaj, kerymu przinoleżům i

uokůńczyńy dopołńocza, a

czasowńikům uoznaczyńa

formůw dokůnanych i ńydo-

kůnanych jak tyż itera-

tywnych (tam, kaj take formy

nie majům polskych ekwi-

walyntůw) do grůmady ze

uokůńczyńůma 1 persůny l.

poj. czasu teroźńyjszego i

imjesłowa czynnego prze-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: