Zaznaczyć na schemacie zasadnicze elementy nefronu ( w tym naczyniowe elementy krążenia) i opisać ich funkcję. Nefron jest funkcjonalną jednostką nerki. Każda nerka zbudowana jest z ponad miliona jednostek funkcjonalnych, zwanych nefronami.. W kanaliku nerkowym odróżniamy dwie rozwojowo różne części; wydzielniczą tak zwany nefron, oraz wyprowadzającą to znaczy cewkę zbiorczą, która na brodawce nerkowej przewodem brodawkowym uchodzi do kielicha miedniczki nerkowej. Początek nefronu zwany kłębuszkiem (glomerulus corpusculi renis) wypuklony jest w dwuścienny worek to znaczy torebkę kłębuszka: kłębuszek wraz z torebką tworzą ciałko nerkowe. Następny odcinek nefronu łączy się z torebką kłębuszka jak również odcinek końcowy nefronu, biegną kręto w korze nerki i dawniej nosiły nazwę kanalików krętych pierwszego i drugiego rzędu (tubuli contorti 1 et 2 ordinis). Obydwa te odcinki łączy część środkowa zwana pętlą nefronu ( ansa nephroni): ma ona kształt szpilki do włosów i składa się z ramienia zstępującego i wstępującego, biegnących równolegle obok siebie w rdzeniu nerki; najpierw w promieniu rdzennym, dalej w piramidzie, schodząc w niej w kierunku brodawki do różnego poziomu. Z tego powodu wytwarzają się więc pętle długie i pętle krótkie, ostatnie co najmniej siedmiokrotnie liczniejsze. Koniec ramienia wstępującego pętli zbliża się znowu do ciałka nerkowego i przechodzi w ostatni odcinek nefronu – wstawkę; wstawka robi kilka skrętów w obrębie kory i łączy się z cewką zbiorczą. Cewki zbiorcze jak przewody wyprowadzające gruczołów, łączą się w coraz większe gałęzie biegnące prostolinijnie w rdzeniu nerki. W cewce nerkowej składającej się z dwóch zasadniczych części nefronu i przewodu zbiorczego, wyróżnić należy mniejsze, odmiennie zbudowane i funkcjonujące odcinki. 1. Ciałko nerkowe (kłębuszek nerkowy). Ciałko nerkowe (corpusculum renis) ( dawna nazwa- ciałko Malpighniego), jest tworem kulistym o średnicy około 0,2 – 0,3 mm. Jest ono utworzone z sieci złożonej z około trzydziestu pętli naczyń krwionośnych włosowatych, powleczonych blaszką trzewną torebki kłębuszka, utworzonych z płaskich komórek z wypustkami, zwanymi podocytami. Zewnętrzną blaszkę ścienną kłębuszka tworzą płaskie komórki nabłonkowe, które na biegunie kanalikowym przechodzą w wysokie walcowate komórki kanalika głównego.W każdym ciałku nerkowym wyróżniamy dwa bieguny: biegun naczyniowy i biegun kanalikowy. Biegun naczyniowy jest to miejsce wejścia do kłębuszka tętniczki doprowadzającej i odejścia tętniczki odprowadzającej. Między tymi naczyniami znajduje się skupisko komórek, zwanych wyspą przynaczyniową (insula iuxtavascularis) ( dawna nazwa- komórki Bechera), które są częścią aparatu przykłębkowego. Tuż przed wejściem tęrniczki doprowadzającej do kłębuszka zmienia się budowa jej ściany.W warstwie środkowej tętniczki pojawiają się komórki mięśniowo-nabłonkowe (mioepitelialne) zawierające w cytoplazmie liczne ziarenka sekrecyjne barwiące się metodą p.a.S. Wydzielina tych komórek, zwana reniną, transformuje angiotensynogen w obkurczającą naczynia krwionośne angiotensynę. Komórki te naztwamy także komórkami przykłębuszkowymi (cellulae iuxtaglomerulares). Mogą one regulować dopływ krwi do kłębuszka nerkowego i ciśnienie wewnątrznerkowe, gdyż pęczniejąc mogą zwężać światło naczynia lub je rozszerzać. Są one w ścisłym kontakcie z przylegającymi do kłebuszka komórkami plamki gęstej (macula densa) występującej we wstawce. Komórkom tym przypisuje się wydzielanie czynnika regulującego stężenie sodu. Jest to tak zwany czujnik sodowy. Biegun kanalikowy jest miejscem, z którego wychodzi drugi odcinek nefronu – kanalik główny. Ścianę ciałka nerkowego stanowi torebka kłębuszka (capsula glomeruli – Bowmani), która w biegunie naczyniowym zagina się i przechodzi na pętle naczyniowe, ściśle do nich przylegając. Jest to część ( blaszka) trzewna torebki (pars interna), jej część zewnętrzna zaś nazywa się częścią ( blaszką) ścienną (pars externa). Pomiędzy blaszką trzewną a ścienną znajduje się szczelinowata przestrzeń łącząca się ze światłem kanalika nerkowego. W tej przestrzeni zbiera się mocz pierwotny. Śródbłonki włośniczek kłębuszka mają liczne pory, natomias ich błona podstawna jest ciągła, więc krew przepływająca przez te naczynia maże kontaktować się bezpośrednio z błoną podstawna, co ułatwia przenikanie moczu pierwotnego na zewnątrz naczynia. Przesącz zwany moczem pierwotnym, spływa między naczyniem a torebką ciałka nerkowego kanalika głównego. Między sąsiadującymi ze sobą pętlami naczyń kłębuszka nerkowego znajduje się tak zwana przestrzeń międzywłośniczkowa, w której występują włukna i komórki tkanki łącznej, zwane komórkami krezki naczyniowej (mesangium), a pochodzące z przydanki tętniczek pozakłębuszkowych. 2. Część główna nefronu odchodzi od ciałka nerkowego, z którym jest w bliskich stosunkach czynnościowych; powierzchnia kłębuszka i powierzchnia części głównej są w ścisłej współzależności. Długość części głównej wynosi około 14 mjm, grubość 40 – 60 qm. Część ta w sąsiedztwie ciałka nerkowego tworzy odcinek kręty ( kanalik kręty pierwszego rzędu, tubulus contortus 1 ordinis), następnie zaś przechodzi w odcinek prosty (pars recta), który stanowi część początkową pętli nefronu. Cała część główna nefronu zbudowana jest z charakterystycznych komórek sześciennych od strony kanalika wysłany rąbkiem szczoteczkowym. Badania Sjostanda za pomocą nikroskopu elektronowego wykazały złożoną budowę cytoplazmy takiej komórki. Jej wewnętrzny aparat siateczkowy, złożony z ciałek Golgiego i błonek plazmatycznych gładkich, leży najczęściej nad jądrem, zaś liczne i długie mitochondria ustawiają się palisadowo w dolnej części komórek. Od podstawy komórki między poszczególne mitochondria wnikają podwójne błonki plazmatyczne, tworząc dla nich oddzielne pomieszczenia. Błonki te mogą dochodzić prawie do przeciwległej powierzchni komórki. Rąbek szczoteczkowy zbudowany jest z bardzo cienkich, zamkniętych na obu końcach rureczek, od których w głąb cytoplazmy wnikają nitkowate pasemka (korzonki). 3. Część cienka pętli nefronu stanowi następny odcinek nefronu. Jej średnica wynosi zaledwie około 15 qm, długość zaś jest zależna od długości całej pętli; w pętli krótkiej część cienka nie przekracza paru milimertów i tworzy tylko krótki odcinek ramienia zstępującego, w pętli długiej dochodzi do ośmiu mm i tworzy znaczny odcinek zarówno ramienia zstępującego, jak i wstępującego. Część cienka zbudowana jest z komórek płaskich, przypominających śródbłonek. 4. Część gruba pętli nefronu jest jej dalszym odcinkiem. Długość tej części wynosi około 9 mm, średnica zaś 30 – 40 qm. Jest ona zbudowana z komórek Sześciennych zawierających liczne palisadowato ułożone mitochondria. 5. W pobliżu ciałka nerkowego część gruba pętli przechodzi w ostatni odcinek Nefronu, zbudowany podobnie do poprzedniego, we wstawkę. Długość wstawki wynosi około 4,5 mm, średnica około 50 qm. Wstawka tworzy kilka skrętów w obrębie labiryntu ( kanalik kręty drugiego rzędu, tubulus contortus 2 ordinis), po czym stopniowo przybiera budowę cewki zbiorczej, w którą przechodzi. W miejscu gdzie wstawka przylega do bieguna naczyniowego kłębuszka nerkowego, nabłonek jej ma nieco inną budowę. W mikroskopie świetlnym komórki te tworzą syncytium bogate w jądra komórkowe. Komórki tej części wstawki - zwanej plamką gęstą ( macula densa)- są wyższe od pozostałych, granice międzykomórkowe są zatarte. W mikroskopie elektronowym wykazano, że w komórkach plamki zwartej sfałdowania błony komórkowej części podstawnej są bardzo małe w porównaniu z innymi komórkami wstawki; zawierają one także znacznie mniej mitochondriów. Wstawka jest czujnikiem sodwym. 6. Cewka zbiorcza. Wstawka tworzy przejście do części wyprowadzającej Kanalika nerkowego, do cewki zbiorczej, czyli prostej (tubulus rectus). Każda wstawka przedłuża się w jedną taką cewkę na granicy, promienia rdzeniowego. Jak nazwa dalej wskazuje, przebiegają one prostolinijnie wpierw w promieniu rdzeniowym, następnie w piramidzie, łącząc się po dwie mniej więcej siedmiokrotnie w coraz większe przewody Z połączenia kilku wielkich cewek zbiorczych na szczycie brodawki powstaje przewód brodawkowy (ductus papillaris) o średnicy 200 – 300 qm. Nefrony jednej nerki (w liczbie 1 do 1,5 miliona) łączą się z sobą mniej więcej w 400 przewodów brodawkowych. W obrębie pola sitowego przewody te otworami brodawkowymi uchodzą w liczbie 10 – 25 do kielicha nerkowego. Początkowe odcinki cewek zbiorczych wysyłane są jasnymi komórkami sześciennymi o wyraźnych granicach; większe cewki mają komórki wysokie, walcowate.(6} Funkcja poszczególnych odcinków nefronu jest następująca: a) kłębuszek nerkowy-filtracja b) kanalik kręty pierwszego rzędu- sekrecja c) pętla Henlego- zagęszczenie moczu, wchłanianie wody d) kanalik kręty drugiego rzędu- reabsorpcja. Naczynia chłonne nerki tworzą sieć powierzchowną i głęboką. Główny odpływ chłonki odbywa się przez pnie linfatyczne zatoki i wnęki. Węzły chłonne położone są w korze nwrki. W każdym nefronie znajdują się tętniczki odprowadzające i tętniczki doprowadzające. (4) Znaczenie nefronu. Kłębuszek jest istotnym narządem wydzielniczym nerki. Woda i inne drobnocząsteczkowe składniki osocza krwi przez cienką ściankę naczyń włosowatych kłębuszka jak przez ultrafiltr przesączają się z krwi do komory ciałka nerkowego. Przesącz ten, niezawierający białka, nosi nazwę „moczu pierwotnego” . Obie nerki wydzielają 110 – 220 litrów „moczu pierwotnego” na dobę, wielokrotnie więcej niż produkują „moczu ostatecznego”. Mocz pierwotny, nim zostanie przemieniony w mocz ostateczny, musi ulec znacznemu zagęszczeniu (mniej więcej do 1,5 litra na dobę) i znaczne ilości wody zostają znowu wchłonięte przez dalsze odcinki nefronu (reabsorpcja). Z moczu pierwotego nerka resorbuje ponadto z powrotem do krwi takie jego składniki, które jak glukoza i większa część jonów sodu, potasu i chloru, muszą być zatrzymane w ustroju. Do moczu wydalane są wreszcie substancje takie jak amoniak, których mocz pierwotny jeszcze nie zawiera. (6) Literatura: 4. Stanisław Hady, „Zarys fizjologii człowieka”, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 1996 rok, str. 95-96 7. Adam Bochenek, Michał Reicher, „Anatomia człowieka”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999 rok Str. 500-503, 505- 516
betty11