Jest to dział filozofii zajmujący się bytem. Termin upowszechniony przez Wolfa XVIII w. i Arystotelesa jako metafizyka.
pojęcie anamnezy, poznanie zmysłowe, poznanie umysłowe: dyskursywne i intuicyjne; koncepcja duszy, kosmologia Platona: demiurg, idee, materia; idealizm i spirytualizm, dualizm.
1. W węższym znaczeniu — szczegółowa teoria wartości, wchodząca w skład poszczególnych dyscyplin naukowych, dziedzina rozważań nad wartościami określonego rodzaju, np. moralnymi, estetycznymi, poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi...
Tales rozmyślał nad początkiem świata, ale dopiero Anaksymander zaczął używać terminu „początek” (arche). Początek był dla Anaksymandra już czymś więcej niż pierwszym momentem w rozwoju rzeczy, a to dlatego, że był przekonany, iż to, co było na początku, nie przestaje istnieć, tylko przybierać inne kształty. Tales szukał materii, która była na początku, ale przestała istnieć, bo przetworzyła się w inne rodzaje materii, Anaksymander szukał również pierwotnej materii, ale z przekonaniem, że skoro była, przeto jest i będzie. Pierwotne własności rzeczy pojmował zarazem jako trwałe, istotne, zasadnicze: „arche” była dlań nie tylko początkiem, ale „zasadą” rzeczy, nie tylko ich pierwotną, ale też właściwą naturą. Przed takim założeniem główne założenie filozoficzne uległo przemianie: chodziło w nim już o coś więcej niż o początek. Wyraz „arche” , który znaczył tyle, co początek, zaczął oznaczać, gdy został zastosowany w filozofii – zasadę ( ulega analogicznej przemianie, jak później łaciński wyraz „ principium”, pierwotnie znaczący tyle co „początek”, a potem tyle co „zasada”). I w znaczeniu „zasady” wyraz ten stał się naczelnym terminem greckiego słownika filozoficznego.
w starożytności suma zalet tworząca charakter ; doskonałość; Męstwo; sprawność; dzielność; cnota; W literaturze: Gene Wolfe "Żołnierz Arete" arete [gr., ‘zaleta’, ‘doskonałość’, ‘cnota moralna’], sprawność, dzielność etyczna, doskonałość w jakiejś dziedzinie aktywności zarówno fiz., jak i duchowej
(gr.: hyle = materia, morphe = kształt), hylemorfizm - stanowisko w teorii bytu i filozofii przyrody, według którego przynajmniej niektóre byty są złożone z materii i formy. Za pomocą tego założenia można wyjaśnić m. in. fakt zmian substancjalnych - przechodzenia jednej substancji w inne substancje, tzn. ginięcia jednej substancji przy jednoczesnym powstawaniu innych.
Hylemorfizm sformułowany został przez Arystotelesa, a następnie przyjęty przez tomizm. Dla Arystotelesa ani materia, ani idea nie były substancjami, natomiast i jedna i druga były składnikami substancji. Materia natomiast nie istnieje samodzielnie, tak samo jak nie istnieją idee - wszystko to są abstrakcje. Naprawdę istnieją tylko konkretne zespoły materii i formy. Niektórzy filozofowie rozszerzają złożenie hylemorficzne na każdy byt. W innym niż u Arystotelesa sensie złożenie bytu z materii i formy przyjmuje np. Roman Ingarden. Z co najmniej dziewięciu znaczeń pojęć: materia - forma, tylko jedno zdaniem Ingardena odpowiada koncepcji Arystotelesa.
– pogląd głoszący, że postępowanie człowieka zależy wyłącznie od jego wiedzy na temat dobra i zła. Człowiek wiedzący co dobre nie może czynić źle – jeśli zatem źle postępuje, oznacza to, że jego wiedza na temat dobra jest niepełna.
Sformułowanie tego stanowiska przypisuje się Sokratesowi, który pierwszy twierdził, że grecka αρετη (arete) – szeroko pojmowana cnota – tożsama jest z επιστημη (episteme) – wiedzą, poznaniem naukowym.
Jak podaje Arystoteles w Etyce eudemejskiej (1216 b):
Sądził przecież (Sokrates), że każda cnota jest wiedzą, z czego wynikało, że kto wie o sprawiedliwości, jest sprawiedliwy.
Podobnie pisze Ksenofont w swoich Wspomnieniach o Sokratesie (III 9, 5):
Sokrates mówił, że sprawiedliwość i każda inna cnota jest mądrością, bo sprawiedliwe i w ogóle wszystkie cnotliwe czyny są piękne i dobre. Mówił dalej, że ani ci, którzy posiadają ich wiedzę (tj. wiedzę o cnotach), nie wybiorą zamiast nich niczego innego, ani też ci, którzy jej nie posiadają nie mogą ich dokonywać, lecz jeśli nawet spróbują, to bładzą.
Konsekwencją tego poglądu było twierdzenie, że cnoty można się nauczyć, wbrew elitarnym poglądom artystokratów, że jest ona czymś przyrodzonym. Dalej, cnota, jako tożsama z wiedzą, jest jedna i nie można być cnotliwym w pewnej dziedzinie, a w innej już nie.
Przekonanie to musiało prowadzić do paradoksów, które dostrzegał sam Sokrates. W Hippiaszu Mniejszym znajdujemy między innymi taki ustęp:
Bo mnie się wydaje, Hippiaszu, coś całkiem przeciwnego niż ty mówisz. Ci, którzy szkodzą ludziom i krzywdzą ich, i oszukują, i uchybiają prawu rozmyślnie, a nie mimo woli, ci mi się wydają lepsi, niż ci co mimo woli. Niekiedy znowu wydaje mi się wprost przeciwnie; więc błąkam się na tym punkcie: oczywista dlatego, że nie mam wiedzy.
Wybrnąć z problemu można jedynie zajmując nieludzką postawę albo-albo: kto źle czyni, nie może wiedzieć; kto wie, nie może czynić źle, opisaną wyżej przez Ksenofonta. Postawa ta dostępna jest jedynie (jeśli w ogóle) nielicznym. Jak zauważył Owidiusz w Metamorfozach (VII 20-21):
widzę i pochwalam to, co lepsze, lecz wybieram gorsze.
Zdecydowanymi zwolennikami intelektualizmu etycznego byli cynicy i stoicy.
– to potężny nurt filozoficzny, rozwinięty przez Platona (427-347 p.n.e.). Uważał on świat realny, rzeczywisty, w jakim żyjemy za ułomne odbicie świata doskonałego, nazwanego światem idei. Zasada ta jest generalna – dotyczy wszelkich przedmiotów. W szczególności duszy: Człowiek oprócz materialnego ciała podlegającego procesowi zniszczenia posiada niematerialną część – duszę, która w chwili śmierci zmierza w kierunku świata idealnego. Dusza nadaje ciału życie, powoduje ruch, jednakże ciało ogranicza ją i stanowi tylko tymczasowe miejsce pobytu. Filozofia ma ułatwić duszy żyjącej w ciele odnalezienie swoich związków ze światem idei. Platonizm wywarł silny wpływ na myśl europejską, a szczególnie na chrześcijańskie myślenie religijne.
- postępowanie człowieka zależne jest od uwarunkowań zmysłowych i dlatego nie może być autonomiczne, samodzielne ani wolne. Również wola jest zależna od czynników zewnętrznych. Moralność jest nie do pomyślenia bez wolności i autonomii jako swojej naczelnej zasady. Imperatyw kategoryczny ma chronić przed niebezpieczeństwem przerodzenia się wolności jednostek w ich samowolę. Wyraża poszanowanie człowieczeństwa. Taką zasadą jest dla Kanta praktyczny sąd syntetyczny a priori, stanowiący czysto formalne prawo działania. Przyjmuje on formę nakazu:
„postępuj tak, abyś mógł chcieć, aby zasada twego postępowania była prawem powszechnym”.
Z tego nakazu wynikają wszystkie obowiązki człowieka. Do rozpoznania tych obowiązków służy druga formuła imperatywu kategorycznego:
„ postępuj tak, aby ludzkość nigdy tobie ani innym jednostkom nie służyła za środek, lecz zawsze była celem”
Ten właśnie nakaz jest najwyższym nakazem rozumu praktycznego. W konsekwencji normą moralności jest u Kanta nie dobro, lecz prawo.
to kierunek filozoficzny zapoczątkowany w III wieku przed narodzeniem Chrystusa w Atenach przez Zenona z Kition, doprowadzony do ostatecznej formy przez Chryzypa i kontynuowany przez całą starożytność. Wywarł znaczny wpływ na rozwój chrześcijaństwa, w pewnym stopniu oddziaływał na myśl średniowieczną, odżył w nowej formie w filozofii nowożytnej, np. u Justusa Lipsiusa.
Stoicyzm stworzył kompletny system filozoficzny, który w teorii bytu był monistyczny, zasadniczo materialistyczny i deterministyczny, a w teorii poznania skłaniał się ku empiryzmowi, ale najbardziej jest znany ze swojej części etycznej. Etyka stoicka, która większości ludzi kojarzy się ze słowem "stoicyzm", opiera się na zasadzie osiągania szczęścia przez wewnętrzną dyscyplinę moralną, sumienne spełnianie tych obowiązków, które spadają na nas naturalną koleją rzeczy, oraz odcięcia swoich emocji od zdarzeń zewnętrznych, czyli utrzymywania stanu spokojnego szczęścia niezależnie od zewnętrznych warunków.
– głosił, że wątpi w możliwości ludzkiego poznania i wartości tego poznania
– kierunek filozoficzny zapoczątkowany w starożytności przez Epikura, kontynuowany także w czasach nowożytnych. Podobnie jak większość kierunków filozoficznych hellenizmu dla epikurejczyków najważniejszą dziedziną filozofii była etyka – uważali oni, że podstawowym zagadnieniem filozoficznym jest szczęście, które upatrywali w przyjemności.
(gr. ἡδονή - hedone - przyjemność) to pogląd uznający przyjemność za najwyższe dobro, natomiast unikanie cierpienia i bólu jest głównym warunkiem osiągnięcia szczęścia.
Wyróżnia się:
· hedonizm etyczny
· hedonizm psychologiczny
· hedonizm materialistyczny (hedonistyczny materializm, konsumpcjonizm, konsumeryzm)
Filozof, pomimo iż w świecie, jako dziele bożym widział dobro, nie wykluczał jednak działania zła. Twierdził, że istoty obdarzone wolną wolą czynią źle w momencie, kiedy nie czynią dobra. Zło jest więc brakiem dobra. Jest jednak potrzebne, aby mogła być zachowana harmonia świata. Augustyn doszedł do wniosku, że Bóg wolał uczynić większe dobro wraz ze złem, aniżeli mniejsze dobro z wyłączeniem zła.
– pogląd filozoficzny głoszący iż bezpośrednio dostępne są ludziom tylko układy doznań zmysłowych i emocjonalnych (nazywane fenomenami) i nie istnieje możliwość bezpośredniego poznania bytów "samych w sobie". Pogląd ten pozostaje w opozycji do esencjalizmu.
Koncepcję fenomenalizmu wprowadzili do nowożytnej, europejskiej filozofii George Berkeley i David Hume jako rezultat doprowadzenia do ostatecznych konsekwencji koncepcji brytyjskich empiryków. Koncepcje fenomenalizmu rozwinął znacznie Immanuel Kant, który starał się przezwyciężyć niektóre jego paradoksy poprzez koncepcję umysłu praktycznego. Współczesnym rozwinięciem fenomenalizmu jest z jednej strony neokantyzm, a z drugiej fenomenologia.
(od łac. praedestinare, gr. προοριζειν, "przeznaczyć z góry") - koncepcja religijna, według której losy człowieka (jego zbawienie lub potępienie) są z góry określone przez wolę Boga.
(gr. ἄγνωστος ágnōstos — "nieznany, niepoznawalny") – pogląd, według którego nigdy nikomu nie uda się dowieść istnienia lub nieistnienia boga, bądź negujący całkowicie lub częściowo możliwość poznania bytu. Thomas Henry Huxley wprowadził termin agnostycyzm, wykluczając możliwość poznawczą człowieka na polu „istoty” rzeczy jak i „istoty” związków przyczynowo-skutkowych. W swym stanowisku przeciwstawia się ateizmowi i teizmowi. Agnostycyzm przybiera różne formy.
(łac. determinare — oddzielić, ograniczyć, określić) — koncepcja filozoficzna, według której wszystkie zdarzenia mają zawsze swoją przyczynę, a zatem znając stan wszechświata w danym momencie można teoretycznie przewidzieć wszystkie przyszłe wydarzenia i nie ma tu miejsca na przypadkowość czy działanie wolnej woli.
Dyskusja argumentów za i przeciw determinizmowi znajduje się w haśle wolna wola.
W naukach społecznych bywa też rozumiany jako uproszczone wyjaśnienie zjawisk opierające się na pojedynczej przyczynie.
– cecha wypowiadanych zdań określająca ich zgodność z rzeczywistością. W mowie potocznej oraz w logice tradycyjnej prawda to stwierdzenie czegoś, co miało faktycznie miejsce lub stwierdzenie nie występowania czegoś, co faktycznie nie miało miejsca.
Problem zdefiniowania tego pojęcia zajmowali się filozofowie od starożytności. Klasyczna definicja prawdy pochodzi od Arystotelesa i jest to zgodność sądów z rzeczywistym stanem rzeczy, którego ten sąd dotyczy.
Definicja arystotelesowska (definicja klasyczna) [edytuj]
Arystoteles tak próbował przybliżać istotę prawdy w swojej Metafizyce:
powiedzieć, że istnieje, o czymś, czego nie ma, jest fałszem, powiedzieć o tym, co jest, że jest, a o tym, czego nie ma, że go nie ma, jest prawdą.
Definicja ta (zwana dziś korespondencyjną definicją prawdy) oznacza, że
dane zdanie A jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy stan faktyczny opisany przez zdanie A ma rzeczywiście miejsce,
tzn. zdanie 'Ala ma kota' jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy Ala rzeczywiście posiada jakiegoś kota.
Przez wieki filozofowie nie potrafili znaleźć definicji prawdy, która z jednej strony byłaby formalnie poprawna (nie prowadziłaby do sprzeczności), a z drugiej adekwatna czyli bliska nieścisłemu, potocznemu rozumieniu słowa "prawda".
Uniwersalia, powszechniki, odpowiedniki pojęć ogólnych. Filozofowie stojący na stanowisku realizmu filozoficznego (np. Platon) uważali, że uniwersalia istnieją realnie (np. idea człowieka, dobro w ogóle itd.). Przeciwstawiali się im nominaliści (np. W. Ockham), twierdząc, że uniwersalia są wynikiem myślowego procesu abstrakcji i istnieją jedynie w umyśle.
Spór o uniwersalia
- filozoficzny problem dotyczący statusu pojęć ogólnych (uniwersaliów, powszechników), historycznie przybierał formę dyskusji wokół istnienia idei. Współcześnie problem także dotyczy psychologii poznawczej, która zajmuje się m.in. pochodzeniem pojęć w umyśle i ich adekwatnością.
Pojęcie "idei" wprowadził do filozofii Platon, który uważał, że istnieją one realnie, poza rzeczami zmysłowymi; stanowią byt rzeczywisty i samoistny. Własnościami idei są - jego zdaniem - jedność (jednej idei odpowiada wielość przedmiotów), stałość (przedmioty ulegają ciągłym zmianom, idee są niezmienne i wieczne) oraz hierarchiczność (idee niższego rzędu podlegają ideom wyższego rzędu). Pierwowzorem idei i ich najlepiej poznawalnymi wzorcami są pojęcia matematyczne. Stanowisko Platona zostało później określone jako skrajny realizm pojęciowy.
Odrębne stanowisko zajął Arystoteles, według którego uniwersalia nie stanowią odrębnego bytu. Pełna bytowość przysługuje tylko substancji (indywidualnemu bytowi, konkretowi). Arystoteles uznał istnienie form ogólnych (istoty rzeczy), ale ich istnienie nie było niezależne i samoistne, ale związane z istnieniem konkretnych rzeczy. Jego stanowisko zapoczątkowało realizm umiarkowany.
Opozycyjny wobec realizmu ...
darkstone